‘Het kan moedig zijn om te zeggen dat je gewoon tevreden bent met je slappe buik’

afbeelding @juicyink.010, Jules van Beurden

Mijn buik is nog zacht op de plek waar de baby zat, maar drie maanden na de bevalling begint het alweer te knagen: dat ongeduld over hoe productief ik ben. Met een baby ben je dat, volgens de heersende standaarden, helemaal niet. Ik schrijf minder, de klusjes in huis blijven onafgewerkt, en omdat ik me daarover opwind, ben ik ook niet helemaal met mijn aandacht bij de baby. En dan is er nog die buik, die is slapper dan voorheen.

Ik kan beter, zegt dat knagende gevoel. Ik zou meer mindful bij mijn baby kunnen zijn, zeker die eerste maanden, die zo bepalend zijn voor de hechting. Ik zou nu moeten genieten van elk moment met hem, want het is zo weer voorbij. En striemenbalsem kopen. En ik las ook eens dat je meer energie krijgt als je meteen na het ontwaken in de zon komt, iets met melatonine of zo. 

Zelfverbetering

Zelfverbetering draait op ontevredenheid met jezelf. Zo’n motor voor verandering kan de maatschappij ten goede komen. Hoeveel uitvindingen zouden we mislopen als mensen zichzelf niet willen uitdagen en overstijgen? En als je weet dat je koppig of gemeen kan zijn, dan kan ontevredenheid met zo’n eigenschap de vonk geven om die in te perken. 

Zelfverbetering kan ook bijdragen aan individueel welzijn, als we de kans krijgen om onze talenten te ontwikkelen en ervaren dat onze doelen zinvol zijn. Denkers van Aristoteles tot Martha Nussbaum benadrukken het belang van zelfontplooiing. Nussbaum noemt de mogelijkheid daartoe zelfs een graadmeter voor rechtvaardigheid.  

Maar vandaag leidt zelfverbetering zelden tot meer welzijn, noch op individueel noch op maatschappelijk niveau. Zelfverbetering vertrekt al te vaak vanuit onvrede rond sociaal gecultiveerde statussymbolen: je bent ontevreden met je eigen lijf, je carrièrepad, je productiviteit, de grootte van je huis. Die ontevredenheid is de beste verkooptruc, weten alle marketingbedrijven, en zij hebben er alle baat bij om die in stand te houden. Aan een tevreden mens verkoop je weinig. 

Dieet

Bovendien zijn mensen die ontevreden zijn met zichzelf afgeleid van de eigenlijke bron van hun ontevredenheid. Als je individuen kunt overtuigen dat zij het probleem zijn, dan moet er niets aan het systeem veranderen. Zelfverbetering leidt de aandacht weg van een systeem dat gebouwd is op de exploitatie en onderdrukking van grote groepen mensen. Meer nog, zelfverbetering houdt dat systeem soms mee in stand. Wie bijvoorbeeld op dieet gaat om slanker te worden, omdat de schoonheidsnormen ons dat voorschrijven, voedt diezelfde normen, en daarmee ook het hiërarchische systeem van winnaars en verliezers. 

Hiërarchie in de maatschappij heeft altijd bestaan en mensen hebben zich altijd met elkaar vergeleken. Alleen is de schaal van vergelijking vandaag veel groter. We kunnen onszelf nu vergelijken met uitzonderlijke mensen overal ter wereld, die bovendien online vaak enkel hun successen delen. Er zijn altijd mensen die het beter doen en dus altijd redenen om ontevreden te zijn over onszelf. 

Lagere lat

Een goede vraag om onszelf te stellen is: wie verdient er aan mijn ontevredenheid over mezelf? En wie betaalt de prijs? Het antwoord op die laatste vraag is veel te vaak: wij zelf. We storten ons in burn-outs en zijn gedesillusioneerd als al dat werken aan onszelf ons niet tevredener maakt. De centrale vraag is of zelfverbetering ons nog dient, op persoonlijk of maatschappelijk niveau, en dat doet het veelal niet. En als zelfverbetering ons niet meer dient, kunnen we dan nog wel van verbetering spreken?

Daarom is het soms een daad van verzet om gewoon tevreden te zijn. Het kan moedig zijn om te zeggen dat je gewoon tevreden bent met je slappe buik, met je middelmatig ouderschap, en je inefficiënt tijdsgebruik. De lat voor onszelf mag lager. Het is goed genoeg.

Wie zich niet te druk maakt over hoe goed die bezig is, kan zijn tijd investeren in wat écht verbetering nodig heeft. Want dat dreigen we uit het oog te verliezen. Heb ik striemenbalsem nodig, of heb ik een wereld nodig waarin striemen mij niet ontevreden maken? Moet ik me oefenen in mindfulness bij mijn baby als ik weer eens met mijn hoofd bij het werk zit, of wil ik leven in een wereld waar werk en ouderschap elkaar niet in de weg staan? Moet ik van mijn slappe buik ‘leren houden’ of wil ik een wereld waarin dat geen opgave is? Dat is het soort verbetering dat ons allemaal zou dienen.

Dit artikel is onderdeel van een drieluik over zelfverbetering, geschreven door Martha Claeys (filosoof), Nelleke J. Nicolai (psychiater-psychoanalytica) en Lieke Knijnenburg (filosoof). Op maandagavond 15 december gaan zij in debatcentrum Arminius in Rotterdam met elkaar in gesprek. Journalist Rob van Goeningen modereert het gesprek. Aanmelden kan via het evenement: