Gehevende en lichtgevende Yousra, de zegen, de troost,
1
Toen ik jonger was – op mijn zeventiende, negentiende en eenentwintigste – dacht ik op een manier waar ik me nu voor schaam. Ik was lange tijd geobsedeerd door verduisteringstheorieën, het vergaan van de wereld in 2012.
In mijn tienerjaren deed ik alles wat ik kon om níét voor mezelf te zorgen. Ik had echt zo’n fuck-alles-mentaliteit – woede, depressie, onwetendheid. Zelfdestructie alom… Als ik terugkijk naar mijn jeugd en waarom het zo moeilijk was om voor mezelf te zorgen – mijn gezondheid, het blowen en drinken, mijn zelfhaat – dan besef ik dat ik helemaal geen vrede kon vinden met zoveel aspecten van mezelf. Ik durfde mezelf niet aan te raken op een zorgzame manier. Ik wilde mezelf de hele tijd in de fik steken. Ik geloofde niet in de kracht van kennis, en alle vormen van spiritualiteit waren ver weg, daarmee verwijderde ik me van alle aanrakingen met stemmen en denkers die me uit die put zouden kunnen helpen. Ik rende weg van echte liefde omdat ik blind was door verdriet en woede. De talenten die ik had – mijn liefde voor muziek en schrijven – liet ik liggen. Ik hing maar wat rond, stal van alles, kleine diefstallen hoor, maar toch. En zoveel mensen om me heen waren intelligent, hadden talenten, maar deden er ook weinig mee. De buurt was een draaikolk, en wijzelf waren chaotische draaikolken. We konden zo weinig grip krijgen op onze toekomst, maar ook op onszelf. Pas door het leren over self care, kreeg ik grip op mijn woede, verdriet en het onrecht dat zoveel lichamen aangedaan was. Ik ben nu zesendertig en denk: als ik niet in aanraking was gekomen met veel intellectuele raamwerken van het zwart feminisme en het feminisme, Lorde, Kimberlé Crenshaw, Cathy Cohen, Patricia Hill Collins, Simone de Beauvoir en Irigaray, of de postkoloniale theorie, Said, Fanon, Achille Mbembe of queer theorie, Butler, Marquis Bey, Jasbir Puar – zou ik wellicht allang uit elkaar gevallen zijn. Ik gaf consent aan een epistemologie van zwarte vrouwen, over ecofeminisme, en postkoloniaal heling, om mij aan te raken, om een diepere verbinding aan te gaan met alle delen van mij lichaam: tong, neus, adem, mond, en hierdoor werden mijn wonden geopende ogen.
Ik gaf consent aan een epistemologie van zwarte vrouwen, over ecofeminisme, en postkoloniaal heling, om mij aan te raken…
Daarbij heb ik het geluk gehad dat ik niet opgroeide in een conservatief wit milieu, waar veel vormen van racisme en discriminatie sowieso aanwezig zijn, en vaak van generatie naar generatie worden doorgegeven. Ik zie vaak hoe racistische beelden en nationalistische beelden van een vaderland met de opvoeding worden meegegeven. Uiteraard kreeg ik als een Somalische tiener, die een moeder had die in Kenia opgroeide, van jongs af aan vele andere perspectieven over Europa en de wereld mee. Ook had ik het voordeel dat ik van schrijven hield. Ik sprak voldoende Engels en Nederlands om boeken te lezen van schrijvers over de hele wereld. Ik bedoel dus kort gezegd, dat ik veel voordelen had in het vormen van mijn wereld. Vaak wordt ons wereldbeeld gebaard, verminkt, gesloopt zonder dat we er consent aangeven. De verhouding met een wereldbeeld is intiem en wezenlijk, en vaak een fundament van de identiteit, een wit suprematie wereldbeeld is onderdeel van het subject, de scheur in de eerste zal zeker ook de andere een scheur en schok toe brengen.
2
Radicaal rechts baseert zijn keuzes op epistemologieën die totaal anders zijn dan de mijne, vaak gebrekkige en foutieve kennis die keuzes beïnvloeden. Sommigen geloven niet in wetenschappelijk bewezen gevolgen van de opwarming van de aarde, de droogte, de overstromingen. Zo weinig mensen ontkennen of lezen niet over het kolonialisme, maar erger, er zijn degenen die het als een feit beschouwen dat een Arabier onbeschaafd is of wild, en de islam zien als niks meer dan een terroristennetwerk. Toen ik een paar jaar geleden in Kenia was, zei mijn oom, toen we naar een brug keken, ‘dit hebben Europeanen gebouwd, wij Afrikanen kunnen dit niet.’
Sommige analyses over de VS wijzen erop dat de aanhang van Trump komt door de sluiting van fabrieken en armoede. Een term ‘de witte verliezers’ werd gemunt. Een deel van de witte arbeidersklasse sloot een pact met de kapitalisten om zo privilege van witheid te verkrijgen en de arbeidersklasse werd hierdoor gespleten. Die splijting wordt verder versterkt door seksisme en de manosfeer, waardoor zowel vrouwen als mannen solidariteit met de arbeidersklasse verliezen. Radicaal rechts verdeelt groepen in fictieve essenties.
Het probleem van radicaal rechts is diepgeworteld in het collectieve bewustzijn en de subjectiviteit van de Westerse maatschappij. Racisme, een vals bewustzijn over ‘de Oriënt’, en de prioriteit van eigen welvaart boven die van de aarde – naar mijn idee zitten deze denkbeelden zo diep in de kiezers verankerd dat er weinig hoop is. Als we echt een nieuwe generatie willen hebben, moeten we denk ik ook veel meer nadenken over hoe wij de alomtegenwoordige denkwijze van Trump – over klimaat, Gaza, seksisme en macht – kunnen verkleinen. Het lijkt me deels de schuld van de zogenaamde liberale centrumpartijen, die door hun verraad aan de kapitalisten nooit in acht hielden welke gevaren er dreigden voor de democratie maar ook voor het liberalisme zelf. Fascisme kan alleen bestaan als er genoeg personen in de rechtsstaat onder andere racistische, en seksistische, overtuigingen hebben, of, anders gezegd, overtuigd zijn van feitelijkheden die pleiten voor onliberale en ondemocratische samenleving.
3
Ik weet nog hoeveel er werd gediscussieerd eind 2024 over de oorlogsvoering van Israël en hoeveel mensen het schandelijk vonden dat het een genocide werd genoemd. Vrienden van mij vonden de term genocide destijds niet productief. Ik weet nog hoe langzamerhand meer en meer academici inderdaad toegaven: ‘Ja, naar mijn idee is er een genocide gaande.’ En weet je nog hoe in elk interview de vraag werd gesteld: ‘Do you condemn the October 7 attack?’, terwijl de bezetting van 75 jaar nooit veroordeeld hoefde te worden... Maar ik weet dat veel mensen weinig weten over wat er met Palestijnen gebeurt, over de Intifada’s en de koloniale stichting van Israël.
Wat mij opvalt, als ik naar mijn eigen leven kijk, is hoe destructief onwetendheid kan zijn en hoe belangrijk informatie is – de mogelijkheid om feiten van fictie te onderscheiden. Zelf heb ik ook het gevoel dat ik zo weinig weet, en dat juist die onwetend makkelijk tegen je gebruikt kan worden in een argument. Daarnaast weet je nooit genoeg. En vandaag de dag worden argumenten vaker en vaker gebaseerd op informatie/feiten die onwaar zijn, maar niet direct te verifiëren zijn...
Armoede is een bedpartner die zonder consent je dromen aanraakt
Ik vraag me dan af: wat voor beleid zal er gevoerd worden in een staat waar een aanzienlijk percentage van de bevolking gelooft dat moslimvrouwen primitieve, onderdrukte wezens zijn? Waar zwarte mensen dichter bij apen zouden staan dan witte mensen? En hoe ban je zulke foutieve denkbeelden uit? Want ik zweer het je: ik schrik van de bizarste dingen die ik hoor, waar mensen anno 2025 nog steeds in geloven. Laatst zei iemand vol zekerheid tegen me dat Afrikanen lui zijn, en dat dat komt door de hitte ofzo. Hij keek me niet neerbuigend aan, maar hij geloofde het gewoon als een feit. Hij was ooit in een land – volgens mij Tanzania – keek wat rond en concludeerde toen: ‘Ja, alle Afrikanen zijn lui.’
Maar snap je wat ik bedoel? Het is totale waanzin. Natuurlijk zei ik iets – het goede gesprek, het wijzen op de veralgemenisering van alle Afrikanen, alleen maar omdat hij een paar mensen in Tanzania zag. En de racistische aanname dat Afrikanen lui zijn, etc. etc. Maar dit is misschien nog het minst erge van alle dingen die mensen denken of geloven. Een kennis van mij in Friesland was vier of vijf jaar geleden nog overtuigd dat Trump echt tegen de elite vocht, tegen een deep state. En een paar jaar later sprak ik toevallig in de trein met een Congolese jongen die bijna hetzelfde over Trump zei. In zijn ogen was Trump óók een held. Hoe dan? Hij geloofde ook dat er een queer-indoctrinatie gaande was en dat queer en satanisme bijna hetzelfde zijn. Ik weet hoe gevaarlijk het is om te zeggen: ‘Ach, ze weten niet beter.’ Toch komt geweld en onderdrukking, of in ieder geval de aanhang ervan, voort uit het feit dat mensen niet beter weten. En ik vraag me dan af: tot hoever zou elke burger in een democratie niet een bepaalde basiskennis over ethische theorieën moeten hebben?
Maar daarom denk ik, zoals ik al zei: mensen denken dat ze goed bezig zijn, omdat ze iets met zekerheid denken te weten. En de ironische paradox is natuurlijk dat precies dát argument queer personen en andere groepen verweten wordt. Wij zeggen: ‘Jullie weten niet.’ Maar zij zeggen precies hetzelfde tegen ons. Die Congolese jongen in de trein zei ook: ‘Jij bent niet wakker, word wakker.’ En dan die kennis van mij, die grote Trump-fan, die nu waarschijnlijk ontzettend gelukkig is dat Trump weer heeft gewonnen. Hij is rechts, homoseksueel, wit. Maar hoe komt het dat hij de wereld zo is gaan zien...
4
Ik weet nog hoe ik vorig jaar in een Maje-boetiek in Antwerpen jurken aanpaste, een gele jurk met plooien en blote schouders. Ik wilde mezelf vinden, mezelf aanraken, ik wilde niet meer een kolk zijn van tekort, armoede verminkt het bewustzijn juist omdat het je onterecht minderwaardig laat voelen. Armoede is een bedpartner die zonder consent je dromen aanraakt, je idealen zelfs denk ik. Ik leek toen nog zo jong, zo klein, armoede nam de mogelijkheid om te groeien van me weg. Ik dacht dat er heling was in die dure toetjes, dessertwijn en klassieke concerten, maar dan wel op zitplaatsen van de hoogste rang. Want ik wilde gewoon als een transvrouw van kleur ontsnappen aan de armoede en toebehoren aan een toplaag. Ik dacht dat als ik maar genoeg geld verdiende, alle spijt die ik had over de keuzes die ik maakte toen ik jonger was, zou verdwijnen. Ik weet nog hoe ik aan het begin van dit jaar door mijn kledingkast ging en niets meer paste. Ik dacht dat geld me waardigheid zou geven. De belofte van het neoliberalisme: de mogelijkheid om een soort lot te ontlopen, zolang je maar waardevol bent voor de markteconomie. Maar ik zie nu vooral dat, in sommige gevallen, armoede ook een psychologisch construct is.
De middelen om helder naar de wereld te kijken, liggen voor jonge mensen vaak verder weg dan de destructieve invloeden om hen heen
We groeien op met zoveel materialisme; het is moeilijk om de wereld anders te zien. Natuurlijk zijn concepten als ‘vals bewustzijn’ van Marx, maar ook de kritische theorie van de Frankfurter Schule, voertuigen geweest voor mij om naar een andere plaats in mezelf te reizen. Het waren lenzen waardoor ik de kapitalistische systemen en de maatschappij om me heen kon onderzoeken, maar ik denk dat juist zulke kritische raamwerken niet ruim vertegenwoordigd zijn, en zelf vind ik het ook jammer dat ik er niet op een eerdere leeftijd mee in aanraking ben gekomen. In de film Boys in the Hood is er een hele mooie scène waarin een ouder wijst naar alle drank- en wapenzaken, ze zijn overal in de buurt, nergens is een bibliotheek. Ik denk dat ik op veel manieren diezelfde ervaring heb van onze maatschappij: De middelen om helder naar de wereld te kijken, liggen voor jonge mensen vaak verder weg dan de destructieve invloeden om hen heen. In de buurt waar ik opgroeide, werden jongeren gekneed door een systeem om iets te worden wat ze niet wilden. Het geweld waarmee zij werden geconfronteerd was alom aanwezig. De jongeren gaven nooit toestemming om onze vrijheid op zo’n indringende manier te laten beknotten.
5
Ik wil afsluiten met een confessie van mijn eigen hypocrisie, zwakheid en medeplichtigheid. Radicaal revolutionair zijn is zwaar, sorry… Ik heb een poster van Angela Davis aan de muur. Altijd als ik naar haar gezicht kijk, vraag ik mezelf af: waar haalde zij die energie vandaan? Het was iets dat zij ten volle leek te belichamen: revolutionair zijn. Ik word steeds vaker geconfronteerd met mijn eigen onkunde, nalatigheid, vermoeidheid en onwetendheid. De moeite die ik heb om ongemak te overwinnen en om sommige verlangens te beteugelen die medeplichtig zijn aan ecocide, maar ook aan kapitalistische uitbuiting – die zo verweven is met de technologie die wij dagelijks gebruiken.
Yousra, ik geef je consent om jouw stem in de mijne te laten leven. Ik hoop mezelf te benaderen door jou te benaderen – ik voel me minder alleen door jouw brief – ik ben dankbaar dat ik met jou in gesprek mag gaan, en dat ik in de nabijheid van jouw gedachten en gevoelens kan zijn, want niks doet een menselijke geest meer groeien dan dat licht daarin…
Deze brief is onderdeel van het project ‘Ik wil, wil jij ook?’ dat door Hard//hoofd in samenwerking met deBuren wordt georganiseerd. Elke drie weken lees je op Hard//hoofd een brief van Yousra Benfquih of Alara Adilow, die samen onderzoeken hoe macht en structurele ongelijkheid onze ideeën over intimiteit en seksualiteit beïnvloeden. Kun je echt vrij verlangen in een samenleving die doordrongen is van het onvrije? Hoe spelen koloniaal gedachtegoed, (hetero)normativiteit en lichamelijkheid mee bij het geven of vragen om consent? Op welke manieren kunnen en willen we elkaar aanraken?
