Een gesprek over literatuur in zeven begrippen

Bureaucratisch proza

Een soort van imitatieproza dat door groepen wordt geschreven. Het academisch proza, waarbij verschillende academici samen aan één artikel werken, is hier een variant van. Iemand begint te schrijven aan een tekst, waarna de tekst wordt doorgegeven aan een collega en deze er een stuk tekst aan schrijft. Een derde collega begint vervolgens in de passages te knoeien. Enzoverder, tot de eerste auteur de tekst niet meer herkent. Het resultaat is een tekst zonder een stem, zonder een ziel; een tekst die niet meer spreekt tot de lezer en dus ook de aandacht niet meer vastgrijpt. Waar het in een bureaucratische of academische context vaak al problematisch is voor de boodschap die een tekst wil uitdragen, is het voor de literatuur dodelijk.

Extradisciplinariteit

Als antoniem van interdisciplinariteit, een term die tegenwoordig in academische en artistieke kringen graag wordt gebezigd en verschillende disciplines dwingt om samen te werken.

Extradisciplinariteit duidt aan dat de werkelijkheid bestaat buiten de studie van de verschillende disciplines en genres, omdat die slechts een deel van de werkelijkheid belichten. Extradisciplinair te werk gaan wil zeggen dat je je er bewust van bent dat jouw perspectief slechts een deel van de werkelijkheid vertegenwoordigt. Het voordeel van de roman is dat het een verzamelplaats kan zijn van alle mogelijke genres die je kunt verzinnnen. De roman is dus bij uitstek extradisciplinair.

Integrating mind

De universele stem die door een roman heen spreekt en van vitaal belang is voor de authenticiteit van het werk. Een schrijver kan verschillende genres en perspectieven in één roman samen brengen, zo lang er maar één integrating mind aan het werk is die de bolletjes met elkaar verbindt, waardoor de lezer zich door één stem voelt aangesproken en begrepen. Dit impliceert dat je je als schrijver zo min mogelijk mag laten afleiden door ingrepen op je tekst van buitenaf. Redactionele begeleiding maakt dat je technisch handiger wordt, maar de authenticiteit van je stem doet het geen goed. Het gevolg van het principe van de integrating mind is dat je alle regels kan loslaten. Zo lang jij het bent die in de tekst zit, jouw stem doorheen de regels klinkt en de lezer het gevoel heeft dat hij met een authentiek zelf te maken heeft, kan je vrijwel alles doen binnen de context van een roman. De lezer moet het gevoel hebben dat er een schrijver achter zit die er grip op heeft.

LEESTIP: Philip Roth is volgens Maxim Februari een schrijver met een meesterlijke integrating mind. Hij begint een roman, slaat dan een zijweggetje in dat schijnbaar nergens toe leidt, om vervolgens weer door te gaan met de opbouw van zijn verhaal. Hij doet dit zo superieur dat je hem als lezer blind vertrouwt. 

Zandtaartjesvorm

Literaire vorm van imitatieproza die niet authentiek is, maar zich laat leiden door wat populair is. Sommige schrijvers kiezen op voorhand een vorm die goed in de markt ligt en gieten er dan hun verhaal in. Een authentiek schrijver maakt zélf de mal, bepaalt zelf de vorm van het zandtaartje, en giet er vervolgens de andere elementen van het verhaal in. Na het afleveren van een literair werk begint een schrijver opnieuw te bouwen aan een nieuwe zandtaartjesvorm.

Verschlimmbessern

Net zo lang verbeteren tot het slechter wordt. Je moet stoppen met sleutelen aan je tekst vóór je dit punt bereikt, maar als auteur moet je wel zeer kritisch durven schrappen om een werk beter te maken. Elke schrijver, zelfs de grootste, kent het deprimerende gevoel van een hele dag schrijven om vervolgens vast te stellen dat het nergens op lijkt. Dan begin je als schrijver pas te werken. De manier waarop je heel kritisch kunt kijken naar wat er staat en vervolgens verbeteren, bepaalt veel meer je techniek en stijl dan talent. Uiteraard is talent doorslaggevend - niet iedereen is in de wieg gelegd om viool te spelen, niet iedereen heeft het talent om een goed schrijver te worden - en talent kan je niet aanleren, maar de kritische blik waarmee je naar je eigen werk kijkt is zeker aan te scherpen.

'Maria Callas'-effect

Maria Callas zong bijwijlen een beetje vals, maar was wereldberoemd omdat ze zong met haar eigen, authentieke stem. Ze was onnavolgbaar. Dit principe is ook van toepassing op de literatuur: 'vreemd' is goed in de Letteren. Een te gaaf boek slaat al gauw dood. Het mag best hier en daar wringen. Al staat een passage nog niet helemaal op punt; als het past in je zandtaart kan het zeker blijven staan.

Lyrisch ik 

Je 'lyrische ik' staat voor de persoonlijkheid die je ontwikkelt als schrijver, hoe je jezelf ontplooit, ook naar de buitenwereld toe. Schrijven gaat ook over iemand worden die je volgende roman kan schrijven. Het persoonlijke hoeft niet altijd autobiografisch te zijn, maar je kunt de autobiografie van je eigen leven wel zo sturen dat je een interessante persoonlijkheid wordt. Dit impliceert keuzes maken die bijdragen aan je schrijverschap, die je in verschillende contexten brengen waaruit je inspiratie kunt putten. Niet elke opdracht hoeft onmiddellijk verbonden te zijn met je schrijverschap, maar als het je vormt als mens en je er op een of andere manier iets uit kunt leren, straalt dit ook af op je werk.