Geraffineerde vakjes en stiekeme vooroordelen

Ik ga het hebben over vakjes. Ik hoor je je wenkbrauwen al fronsen. Ik ga het hebben over vakjes, zoals in vakken.

In Nederland worden er vakken gevuld in de supermarkt. In Vlaanderen noemen we die vakken ‘schappen’. Maar het gaat hier niet om taalverschillen. Het gaat wel om de vakjes waar ik me al bijna veertig levensjaren lang in probeer te proppen. Zevenendertig om precies te zijn, maar ik houd van dichterlijke vrijheid. En ik aas op de flatterende reacties van mensen die zeggen: ‘Nee, die leeftijd zou ik je niet geven’. Dus gun me dat maar. 

Al zolang ik me kan herinneren, probeer ik me in vakjes te proppen. Vakjes waar ik eigenlijk helemaal niet in thuishoor. En proppen mag je letterlijk nemen. Het is een beetje zoals toen ik er alles aan deed om jeansbroeken te dragen die me eigenlijk helemaal niet pasten. Het was in de periode voordat iemand slim genoeg was om stretchjeans te maken. Misschien kan je je dat nog herinneren, hoe je jezelf in zo’n broek moest hijsen. Die broek zat zo strak dat je schaafwonden op je billen kreeg bij het naar omhoog trekken. Dat je op je bed moest gaan liggen (dank u, zwaartekracht) om ervoor te zorgen dat je de rits dicht kreeg. Om vervolgens de hele dag je adem in te houden. Bijna flauw te vallen bij het verrichten van de minste fysieke inspanning. En tweewekelijks diende te herstellen van de zoveelste blaasontsteking. Geen idee waar die ontstekingen vandaan kwamen. 

Vakjes, er zijn er oneindig veel. Neem nu de vakjes ‘moeder’ en ‘vrouw’. Twee vakjes die ik ogenschijnlijk moeiteloos kan afvinken, maar niets is minder waar. In vakjes passen is hard labeur. Bij elk vakje horen namelijk vragen, vooroordelen en veronderstellingen. En die vragen, vooroordelen en veronderstellingen worden aangepast en bijgesteld naargelang je leeftijd. Daarenboven zijn de vakjes ‘vrouw’ en ‘moeder’ (in de gangbare opvatting) onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Concreet ziet er dat zo uit: je bent begin dertig, single en kinderloos. Je hebt een glas lauwe en quasi ondrinkbare cava in je hand. Je staat op een familiefeest waar je eigenlijk helemaal niet wil zijn. Je probeert te verdwijnen in het decor, maar het bloemetjesbehang en de mismatchte gordijnen kunnen je niet beschermen. Enter de … (vul in naar keuze): bemoeizieke groottante, zatte nonkel, verdwaalde achterneef … Ja, diezelfde persoon die ook ongepaste ‘grappig bedoelde’ en luide opmerkingen gaf over je veranderende meisjeslichaam op je dertiende verjaardagsfeestje. Het obligate babbeltje volgt. Maar ergens tussen ‘veel te lang geleden’ en ‘dit moeten we meer doen’, merkt je gesprekspartner op dat je ‘de dertig gepasseerd bent en nog altijd geen lief hebt’, ‘dat het tijd begint te worden’, want ‘ge moogt toch niet te lang wachten om kinderen te krijgen’. 

Of neem nu de vakjes ‘huidskleur’ en ‘taal’. Ik ben een jaar of twaalf. Het is een van de eerste keren dat ik overdag alleen thuis ben omwille van een examenperiode. Een zoet uitziende witte oude vrouw belt aan. Ik heb amper goedemiddag kunnen zeggen voordat de vrouw van wal steekt over Jezus, hemel en hel. Ik wacht netjes en beleefd en luister naar haar uitleg. Respect voor ouderen, je weet wel. Op een bepaald moment kijkt ze me meewarig aan, draait zich om naar haar compagnon die een deur verderop staat en roept: ‘Ik denk niet dat de dees hier Vlaams klapt, Chantal!’ Waarop ze in het Frans verder gaat. Slecht Frans trouwens. Dat ik haar verder aanspreek in het Nederlands, laat haar totaal onberoerd. Volgens haar spreek ik geen Vlaams.

Al die vakjes zorgen ervoor dat ik (zolang ik me kan herinneren) in crisismodus zit: identiteitscrisis, existentiële crisis, depressie, bevangen door angsten. Hoe hard ik ook probeer, het lukt me niet om in vakjes te passen. Niet wanneer ik mezelf erin probeer te proppen. Niet wanneer anderen me erin willen proppen. Dan ligt dat toch aan mij? Dan is er toch iets mis met mij? Dan is er toch iets fundamenteel mis met mij?  

Vakjes zijn opgebouwd uit ragfijn, ultrakleverig, bijna onzichtbaar materiaal. Vakjes zijn subtiel en een beetje stiekem. Ze staan zelden op een podium in the spotlights, maar ze zitten altijd in de zaal. Ze zijn er altijd. Altijd.

Vakjes zorgen niet voor de grote, choquerende en traumatiserende gebeurtenissen. Nee, vakjes zijn geraffineerder dan dat. Het zit ’m bijvoorbeeld in de aanname dat ik niet van hier ben. Dat ‘Mechelen’ als antwoord op de vraag ‘Waar kom je vandaan?’ niet als acceptabel geldt. Het zit ’m in het feit dat er wordt gevraagd wanneer er een tweede kind komt, terwijl ik platgeslagen ben door verdriet om het kind dat ik verloor in mijn buik. Het zit ’m in al die kleine dingen waaruit vakjes zijn opgebouwd.

Wat mij betreft kan ik zeggen dat tijd soelaas brengt. In het (hopelijk) midden van mijn leven begin ik me af te vragen of al die vakjes samen misschien een kast vormen. Misschien staat die kast in een kamer. Misschien heeft die kamer een deur. Misschien komt die deur uit op een gang. Misschien lukt het me wel om die deur open te doen. Misschien kom ik jou daar tegen. 

Kelia Kaniki Masengo nam deel aan Nieuw Geluid 2022 en is columnist, aspirant-mediamaker en medeoprichter van Words of colour. [Foto © Sarah Van Looy]