Zolang cultuurbewuste zorg optioneel blijft, blijft de ongelijkheid structureel

Daar zat ik dan, midden in het vergaderlokaal van de afdeling verslavingszorg.
Alle ogen op mij gericht. Wachtend op een antwoord dat blijkbaar alleen ik kan, of moet, geven. “Brenda, wat moeten wij doen met de net opgenomen Turkse dame die amper Nederlands spreekt en weigert te eten?”

Ik dacht: ‘Waarom wordt deze vraag aan mij gesteld?’ Zijn wij niet allemaal hulpverleners, met dezelfde opleiding, dezelfde bevoegdheid, dezelfde missie?
Maar toch: alle blikken op mij. Alsof mijn huidskleur plots een diploma in ‘culturele kennis’ is.

En ja, ik wist het. Ik wist dat het ramadan was. Dat de vrouw niet weigerde te eten, maar aan het vasten was. Een simpel inzicht, als iemand van ons het ‘cultural formulation interview’ had gebruikt, een nochtans gekende tool onder hulpverleners. Maar niemand, werkelijk niemand had het gedaan.

Hoe komt het dat ik dit wel weet en mijn collega’s niet? Boosheid borrelde op — rechtvaardig, maar gevaarlijk. Want ergens in mijn achterhoofd klonk die stem: ‘Pas op. Let op wat je zegt. Hoe je kijkt. Hoe je klinkt.’ Eén verkeerde toon en ik ben weer die ‘angry black woman’. Dus ik slik. Adem in. Adem uit. Code switch. Lach beleefd. Vertaal mezelf in hun taal van beheersing.

Mijn witte collega’s weten niet dat ik vanochtend nog werd nagespuugd. Dat een oudere vrouw haar tas steviger vastgreep toen ik passeerde. Dat mijn hart telkens weer overslaat wanneer een politiewagen voorbijrijdt, ook al heb ik nooit iets verkeerd gedaan. Ze weten niet hoe vermoeiend het is om constant te moeten nadenken of mijn toon, haarstijl of glimlach ‘gepast genoeg’ zijn. En toch: hier zit ik. Therapeut. Collega. Mens.

Achter die goedlachse, zogenaamd ‘sterke’ therapeut schuilt ook een lichaam dat draagt, een hart dat vecht tegen vermoeidheid en onzichtbaarheid. Therapeuten van kleur dragen een dubbele last: wij bieden representatie in een veld waar we zeldzaam zijn, en tegelijk moeten ook wij onze witte collega’s opvoeden in cultuurbewuste en inclusieve zorg. Die rol is onhoudbaar, en onrechtvaardig.

Deze dubbele last toont hoe diep de westerse bril de geestelijke gezondheidszorg nog bepaalt. Een bril die tekortdoet aan de realiteit van onze diverse samenleving. Therapie spreekt nog te vaak één taal: die van het Westen. Het is een taal die analyseert en structureert, maar zelden afdaalt naar gemeenschap, spiritualiteit, lichaam of voorouders. Een taal die zichzelf universeel noemt, maar te vaak anderen het zwijgen oplegt.

Therapie moet meerstemmig zijn. Het moet ruimte maken voor verhalen die niet in handboeken passen. Het moet ruimte maken voor pijn die niet in DSM-codes te vangen is. Het moet ruimte maken voor heling die niet lineair of meetbaar hoeft te zijn.

Cultuurbewuste therapie is geen taak voor therapeuten van kleur alleen. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid. Geen luxe. Geen keuzevak, maar een noodzaak en een vorm van rechtvaardigheid. Zolang cultuurbewuste zorg optioneel blijft, blijft de ongelijkheid structureel. En zolang diversiteit enkel in brochures schittert, maar niet in beleid of opleiding, blijven we steken in symboliek.

Dus aan alle hulpverleners, beleidsmakers, docenten: kijk verder dan je eigen referentiekader. Durf te bevragen wat je vanzelfsprekend vindt. Leer opnieuw luisteren. Niet om te antwoorden, maar om te begrijpen. Ik, therapeut van kleur, vraag geen medelijden. Ik vraag gedeelde verantwoordelijkheid. Een zorglandschap dat weerspiegelt wie we zijn: veelkleurig, veelzijdig, vol menselijkheid.

Heling begint niet in stilte, maar in het durven luisteren naar wat lang is genegeerd. De tijd van vrijblijvendheid is voorbij. Cultuurbewuste zorg is geen keuze, het is gerechtigheid. Laat ons niet langer over verandering praten, maar haar samen belichamen.

Foto's: Andreas Van Esbroeck