Over de schreef

Daders van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn geen monsters 

Vandaag ga ik jullie een monsterverhaal vertellen. Het verhaal begon in 2018. Avital Ronell, hoogleraar aan New York University, werd door haar werkgever schuldig bevonden aan seksuele intimidatie van haar voormalige doctoraatsstudent, Nimrod Reitman. De NYU oordeelde dat de seksuele intimidatie zo indringend was dat die de ‘algemene voorwaarden’ van zijn leeromgeving veranderde. Met andere woorden: Reitman kon niet op dezelfde manier en onder dezelfde omstandigheden aan zijn doctoraat werken als de andere doctoraatsstudenten.  

Verschillende academici, waaronder bekende filosofen zoals Judith Butler en Slavoj Žižek, ondertekenden een brief ter verdediging van Ronell. Daarin lezen we een eerbetoon aan ‘haar gratie, haar scherpe geest en haar intellectueel engagement’. Volgens haar verdedigers is de veroordeling van Ronell misplaatst voor iemand met haar status en reputatie. Ze doen ook beroep op haar karakter. Als Ronell werkelijk zo is als haar collega’s haar beschrijven – gracieus, scherp van geest, en geëngageerd – dan moeten deze beschuldigingen wel vals zijn. Ze is duidelijk geen monster, of wel? 

Dit verhaal illustreert een hardnekkig narratief dat meespeelt in de beoordeling van seksueel grensoverschrijdend gedrag: het ‘monsterverhaal’. Volgens dit narratief is iemand die seksueel grensoverschrijdend gedrag stelt een monster. Een outcast. Iemand die niet in staat is gezonde en gelijkwaardige relaties aan te gaan. Die niet om anderen kan geven. Die niet in staat is om een goede partner, ouder, collega, of mentor te zijn. Kortom: geen warme, graag geziene, sociaal ingebedde en functionerende persoon. 

Dat zorgt ervoor dat je in de beoordeling van iemand en diens gedrag voor een valse keuze gesteld wordt. Ofwel is iemand een warme collega, een familiemens, een persoon die een waardevolle bijdrage levert aan het team, aan de wetenschap of aan de opleiding. Ofwel is die persoon een pleger van seksueel grensoverschrijdend gedrag en dus een monster.  

Typisch voor dit monsterverhaal is het onvermogen om beide zaken samen te trekken en dus beide oordelen met elkaar te rijmen. De brief die haar collega’s opstelden, toont aan dat de figuur van Avital Ronell als warme collega, als betrokken mentor, als feministe, moeilijk te rijmen valt met de figuur van het monster. Daardoor oordelen zij dat de beschuldigingen aan haar adres niet waar kunnen zijn.  

Van dit monsterverhaal moeten we dringend af. Het lijkt voor velen contra-intuïtief om daders van seksueel grensoverschrijdend gedrag meer menselijkheid toe te kennen. Want moeten we niet net voor meer straf ijveren? En voor zwaardere straffen? 

Toch is het duidelijk dat het monsterverhaal meer kwaad doet dan goed. In de eerste plaats wanneer we getuigenissen niet geloven omdat we de dader niet als monster kunnen zien.  

Maar dit narratief berokkent ook schade wanneer getuigenissen wél geloofd worden. Die schade vinden we in het fenomeen van cancellen: iemand, doorgaans een publieke figuur, doet of zegt iets dat als aanstootgevend, gewelddadig of grensoverschrijdend ervaren wordt. Daardoor wordt die persoon uitgesloten, geboycot, verbannen en breed sociaal afgekeurd.  

Toch is deze oplossing niet bevredigend. Door iemand te cancelen, draag je bij aan de ontmenselijking van die persoon. Daarnaast sluit je die persoon af van hun gemeenschap, terwijl die gemeenschap juist een belangrijke rol kan spelen in het herstel en de gedragsverandering die we van plegers verwachten. We kunnen beter gezamenlijk op zoek gaan naar andere strategieën die ons toelaten om deze cyclus van kwaad te doorbreken. De lijn tussen straf en vergelding is dus dun. Maar dat is de lijn tussen een ‘tweede kans’ en complete straffeloosheid ook.  

Hoe moeten we nu verder? Een eerste stap zal zijn om het monsterverhaal los te laten. Daders van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn geen aparte categorie van mensen, maar gewoon deel van de mensheid. Een volgende stap zal erin bestaan om hen, als mens, de gevolgen te laten dragen van hun handelen.  

In het geval van Ronell werd haar menselijkheid ingeroepen als een reden om haar niet te straffen: ze is geen monster, dus heeft ze dit toch niet verdiend? Maar wat als we niet enkel daders, maar ook ‘straf’ vanuit een ander perspectief bekijken?  

Door iemands gedrag op gepaste wijze te bestraffen of sociaal af te keuren, communiceer je dat je diegene verantwoordelijk houdt voor diens eigen handelen. Zo behandel je hen niet als een monster, als iets dat opgesloten moet worden, of we uit de samenleving moeten verwijderen, maar net als mens: als iemand die de verantwoordelijkheid draagt voor diens handelingen, en dus in de toekomst in staat is om anders te handelen. 

In haar essay ‘Phantom libraries’ beschrijft de taalkundige Moa Ekbom het tragische lot van de bibliotheek van Alexandrië: ze ging in rook op en duizenden teksten gingen verloren. Ook de hedendaagse wetenschap heeft een verloren bibliotheek, voegt ze daaraan toe. Die bestaat uit alle essays, artikelen en boeken die níét geschreven werden, omdat de mensen die ze hadden kunnen schrijven uit hun discipline werden weggejaagd door grensoverschrijdend gedrag.  

Net als Ekbom voel ik deze bibliotheek spoken. Wanneer we plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag als normale mensen gaan zien, en hen ook zo behandelen, zullen we beter kunnen reageren op getuigenissen van grensoverschrijdend gedrag. Wanneer we hen als mens behandelen, en hen dus verantwoordelijk houden voor hun gedrag, zenden we een signaal over welk gedrag niet thuishoort aan een universiteit. Zo helpen we deze spookbibliotheek te verkleinen.  

In een ideale universiteit blijven de rekken van die verloren bibliotheek leeg. En natuurlijk is het loslaten van vastgeroeste ideeën en dominante verhalen voor veel mensen eng. Maar in het alternatief leven we vandaag, en hier spookt het ook.

Foto: Marianne Hommersom