'Het ergste wat kan gebeuren is dat er achter je rug om een revolutie plaatsvindt'

Op de dag dat Simon(e) van Saarloos langskomt, speelt er net een prangende kwestie. deBuren stelde een vrijblijvend extra gesprek voor, om het te hebben over de vragen die enkele residenten hebben over de opdrachttekst. De meeste residenten vinden niet dat hier tijdens hun residentie tijd naartoe hoeft te gaan, wel achteraf. Dit wordt in groep besproken voor het gesprek met de schrijver begint.

Van Saarloos hoort de argumenten heen en weer vliegen, en grijnst geduldig. ‘Ik denk zoveel bij dit alles, en het sluit helemaal aan op waar ik met jullie over wilde praten!’ Voordat hen overgaat tot een inleidend woord, stelt hen voor om even allemaal recht te staan en het gevoel eraf te schudden en te brommen. Iets lichter neemt iedereen weer plaats in de cirkel. Van Saarloos heeft voor zichzelf enkele ‘conceptuele haakjes’ verzameld om de wereld mee te bekijken, en deelt die met de groep.

‘Terugkeren is niet hetzelfde als blijven’

Ook Van Saarloos heeft veel nagedacht over het omgaan met opdrachtgevers in de culturele, academische en mediasector. Hen verwijst naar een citaat van Belle van Zuylen in het station van Amsterdam: ‘terugkeren is niet hetzelfde als blijven’. Van Saarloos is eigenlijk altijd bezig met weggaan bij instituten of van posities, wil koste wat het kost niet gewend geraken aan de plekken waar hen zich uitspreekt. ‘Ik ben sceptisch over ruimte innemen in een plek die niet voor jou is gemaakt. Hoe radicaal kun je bijvoorbeeld zijn in een krant?’

Tegelijk ben je als kunstenaar wel heel afhankelijk van de structuren: ze zorgen voor geld, ruimtes, schoonmakers, soms zelfs je toiletpapier. Van Saarloos’ conclusie is dat je als kunstenaar misschien beter pragmatisch bent: ‘Je hoeft niet te proberen het systeem te veranderen door jezelf tentoon te stellen. Misleid de instituten. Doe alsof je meedoet en de opdracht graag wilt uitvoeren, krijg je geld en ga op zoek naar anderen die doen alsof.’ Met die mensen kun je volgens Van Saarloos zelf alternatieve instituten bekokstoven. (‘Nu ik in Verenigde Staten woon, verleer ik soms even mijn Nederlands. Maar wat een mooi woord is dat!’)

Het vluchtige leven van Van Saarloos doet ogen trekken: is hen dan niet bang dat de deuren uiteindelijk dicht blijven? Hen heeft zelf die ervaring niet: ‘Ik geloof in overvloedsdenken. Er lijkt misschien schaarste te zijn, maar dat beeld van schaarste creëert vooral het gevoel dat als je ergens mee stopt, je meteen alles verliest. Wie stopt, wie een deur dichtdoet, vindt vaak dat er elders heel veel is. Solidariteit, politieke kameraden, nieuwe samenwerkingen. De vraag is: hoe kun je jezelf zo vrij mogelijk wanen?’ Van Saarloos erkent wel dat hen vanuit een geprivilegieerde positie spreekt: hen is momenteel gezond, heeft veel energie, en veel van hun vrienden koken of bieden een bed aan… ‘Ok, ik heb geen backup of pensioenplan, maar ik kies ervoor om in overvloed te geloven. Het zal wel goedkomen!’

Slutty methodology

Simon(e) van Saarloos publiceerde Het monogame drama en vindt het zinvol om ook in werkrelaties niet monogaam te zijn. ‘Ik publiceerde boeken bij vijf verschillende uitgeverijen en werk in de kunsten, media, literaire en academische wereld. Met deze strategie verdeel ik mijn risico, en maak ik het mogelijk om een andere weg in te slaan.’ De term slutty methodology leende hen van Stephen Sheehi: door zich niet volledig met één plek te verbinden, maar met heel veel verschillende plekken tegelijk, kan hen gaan waar het financieel of inhoudelijk interessant is en vermijdt hen zelfidentificatie met één plek of discipline. Het nadeel is dat je de hele tijd nieuwe projecten moet lanceren: ‘Vragen over fondsaanvragen? Laat maar komen!’

Enkele residenten vragen zich af of dat hen wel in dank wordt afgenomen, door de verschillende opdrachtgevers en collega’s? ‘Als je duidelijk aangeeft dat je niet monogaam bent, dan doe je toch niets verkeerds? Kapitalistisch gezien is het top – want je presenteert jezelf als schaars –, emotioneel gezien wringt het wel eens. De mensen binnen het systeem identificeren zich meestal wel erg met hun instituut, dus wrijf het er ook niet in. Doe alsof je al je partners even leuk vindt!’

Een resident die zelf organisator is, geeft wat tegengas: ‘Ok, maar hoe kun je eenzaamheid vermijden? Het kan ook fijn zijn om samen te werken met mensen binnen de instituten?’ Van Saarloos erkent dat huizen vaak waardevolle ontmoetingen mogelijk maken, maar hen heeft het opgegeven structurele veranderingen te verwachten. De oprechtheid binnen een samenwerking zit voor hen in de tijdelijkheid en het toelaten van dissonantie. ‘Jullie hoeven niet te zoeken naar harmonie! En er mag ook van alles onuitgesproken blijven of in kleine groepjes rondgonzen. Of je kunt het gewoon worden om níét te weten wat er gaande is; daar is prima mee te leven. Het ergste wat kan gebeuren is dat er achter je rug om een revolutie plaatsvindt.’ Een ietwat ongemakkelijke hilariteit vult de zaal.

Schrijven als performance

‘Misschien kan ik iets schrijverachtigs zeggen’, denkt Simon(e) van Saarloos hardop na dit pleidooi. ‘De reden dat ik schrijf is omdat er abstracties en fenomenen in de lucht hangen, waar we nog geen taal voor hebben. Er zit een contactstreven in het zoeken naar de volgende zin om iets te benoemen dat nog niet benoemd is.’ Van Saarloos probeert dat te doen door verschillende sferen samen te brengen in collages, bijvoorbeeld het conceptuele en het belichaamde, de kunstwereld en een afgeluisterd gesprek. Zo ontstaat er iets wat communiceert met de wereld.

Uiteindelijk komt hun schrijven voort uit onvrede met de wereld zoals die is. Een concreet voorbeeld zijn calling cards die hen ontwikkelde, geïnspireerd door performancekunstenaar Adrian Piper. ‘Zij is mijn geliefde, maar we worden vaak als moeder en dochter aangesproken. Dan heb ik een calling card klaar: “You’ve misidentified my lover as my mother”. Daarmee confronteer je die ander met het script waarin die meedoet, en hoe saai diens wereldbeeld is. Best gênant en dat is de bedoeling!’ Door op deze manier gedachten in de wereld te plaatsen, wil Van Saarloos gedrag veranderen.

Vind je niche

‘Het boek als object betekent niks voor me, en je wordt er ook niet rijk van. Maar boeken schrijven kan leiden tot het ontstaan van ontmoetingsplekken: een boek is een aanleiding en een podium om een feestje te geven voor mensen die elkaar nog niet kennen maar wel een interesse delen.’ Van Saarloos organiseert steeds zelf book tours en geniet ervan om zo gelijkgestemden te ontmoeten. Nu hen in de VS woont en in het Engels werkt gaat dat nog beter. ‘Toen Het monogame drama vertaald was in het Engels, merkte ik dat het publiek bij de presentatie meer was zoals mijn vrienden. In het Engels hoef ik niet te proberen het brede publiek te bereiken, want er zijn veel meer mensen niche!’

Van Saarloos denkt even terug aan de teleurstelling toen hen verkiesbaar was bij BIJ1, een Nederlandse radicaal linkse partij die bij de oprichting in 2016 niet genoeg stemmen kreeg en uiteindelijk uiteen viel. ‘Dat was zo demotiverend, ik dacht: als dit al niet lukt … Toen heb ik het gesprek gestopt. Men vond ons polariserend, maar wat hebben we eigenlijk om te beschermen? De ultieme polarisatie is revolutie.’ Van Saarloos bekijkt activisme tegenwoordig op een andere manier, twijfelt aan het nut van zichtbaar activisme: ‘Mijn doelen zijn simpel geworden: ik wil een plek om samen te komen, ik wil geld verzamelen om het te kunnen delen met wie de huur niet kan betalen. Maar dat is misschien een fase.’

Het gesprek duikt diep in het vraagstuk rond activisme. Zowel residenten als werknemers van deBuren hebben vragen over hoe je je het best positioneert in het publieke debat. Van Saarloos moest in 2023 beslissen of hen als gastcurator zou breken met IDFA, omdat dat filmfestival onder vuur lag na pro-Palestijnse leuzen op de openingsavond en een statement met verontschuldigingen achteraf. ‘Mijn ego ging wel aan. Ik dacht even: ik ga het stopzetten en bombastisch ook! Maar er was geen collectieve oproep tot staking, en zonder collectieve staking kunnen alleen die makers die al een podium hebben, zich zichtbaar en luid terugtrekken.’

Veel residenten kunnen hierover meespreken: de motieven van het ego, de teleurstelling als een collectief verdeeld raakt na juridische dreiging … ‘Welke speelruimte zie jij voor niet-zichtbaar geëngageerde schrijvers?’ vraagt een van hen zich af. ‘Ik weet het niet, is het eerlijkste antwoord’, geeft Van Saarloos toe. ‘Ik ben niet tegen aandacht opzoeken als spel, maar het mag geen einddoel voor inclusie zijn. Als je het doet, wees je in ieder geval constant bewust van zichtbaarheid die eigenlijk tot niets leidt. En je kunt ook een hele goeie schrijver zijn zonder die zichtbaarheid.’

Tot slot roept Simon(e) van Saarloos allen op om opnieuw op te staan, te schudden en het gevoel vocaal te uiten. Het gebrom van het begin maakt plaats voor een toch harmonieuzere meerstemmigheid. ‘Graag gedaan’, zegt Van Saarloos. ‘En mail me gerust met jullie vragen, dilemma’s en egokwesties!’