inZoomen op De terugkeer: deBuren Boekt met Esther Gerritsen

Buiten is het koud en donker, maar ik zit met een dampende kop thee voor mijn computer. Vanavond neem ik deel aan een virtuele boekenclub over De terugkeer, samen met andere enthousiastelingen. We bevinden ons op andere plekken, van kleine West-Vlaamse gehuchtjes tot de grootstad Amsterdam, maar allemaal zitten we aan ons scherm gekluisterd wanneer Esther Gerritsen onze favoriete fragmenten voorleest en onze vragen beantwoordt.

In De terugkeer lopen de verhalen van de personages door elkaar heen. De lezer leert Max, Jennie, Johanna, Gerrit en Ed langzaam kennen. Na die eerste kennismaking krijgt de roman een whodunnit-karakter: wie is verantwoordelijk voor de dood van Gerrit? De personages lijken vastgeroest in hun rol binnen de familie, maar door te graven in het verleden gaan oude zekerheden aan het wankelen. Wie zorgt voor wie? Wie is slachtoffer en wie is dader? Wat is de waarheid? De personages geven hun eigen invulling aan de werkelijkheid en in die veelheid aan stemmen is er telkens iets dat de lezers weet te raken. Dat wordt duidelijk wanneer we bespreken wie onze favoriete personages zijn. Er is geen eensgezindheid, elk personage heeft liefhebbers en tegenstanders onder ons. We voelen sympathie en medelijden, en dan weer bewondering. Gerritsen heeft de psychologie van elke protagonist meesterlijk uitgewerkt en vertelt ons mondjesmaat over hoe ze dat deed. 

Eén van de lezers merkt op dat de voornaam van het personage Gerrit verdacht veel op de achternaam van de schrijver lijkt. Gerritsen glimlacht en onthult dan dat haar tweede naam Johanna is, zoals de moeder in het verhaal. Het is dus geen toeval dat moeder en vader vernoemd zijn naar de geestelijke ouder van het boek. Er zitten kleine stukjes van de auteur in ieder personage en we kregen hier en daar flarden van waargebeurde verhalen te horen. Maar het is Gerritsen niet te doen om één waarheid, of om één antwoord op de vragen over het verleden. De ontknoping op het einde van het boek is een welkom extraatje en de spanning maakt het lezen verslavend, maar wat het boek zo goed maakt is het menselijk inzicht. Die achterliggende psychologie maakt de personages van papier tot levensechte personen. Gerritsen: ‘Elk personage moest een reden hebben om het verleden wel of niet te willen omspitten.’ 

De schrijver vertelt ons over hoe ze tijdens het schrijfproces lak had aan de literaire conventies en daarbij beïnvloed werd door haar werk als scenariste. ‘Met dit boek heb ik gedaan waar ik zin in had: snelle perspectiefwisselingen, een atheïstische overledene die spreekt vanuit de hemel en een God die het hoogste woord voert.’ Ze wou het bovendien hebben over zware thema’s als depressie en dementie, maar kon dat niet zonder ook de andere kant te belichten, namelijk die van de omstaanders vol onbegrip. Dat levert wisselende perspectieven en mooie overgangen op. Als in een familieopstelling, waarbij iedereen de poppetjes opstelt naar eigen gevoel, legt de roman familiedynamieken bloot die voor veel deelnemers herkenbaar zijn.

We hebben het over de complexe relaties in deze familiegeschiedenis, over hoe de familieleden worstelen met zichzelf en met hun herinneringen. Ze zijn tot elkaar veroordeeld. Ze zorgen voor elkaar, maar hebben het moeilijk wanneer ze voor zichzelf moeten zorgen. Gerritsen vertrouwt ons toe dat we de eerste boekenclub zijn waarmee ze De terugkeer bespreekt, want in contact komen met haar lezers is niet evident tijdens de pandemie. Twee uur lang vergeten we over corona te praten, en we verliezen ook de tijd uit het oog. Dan is het half tien en moeten we afronden, al blijven sommige lezers nog een halfuurtje hangen om het over koetjes en kalfjes te hebben.

In Nederland is de avondklok intussen ingegaan, maar Gerritsen gaat de hond nog even uitlaten. Dat mag nog. En ik verhuis met mijn kop thee en mijn boek naar de bank, dankbaar voor online boekenclubs op koude winteravonden.