Tien jaar geleden, op 29 januari 2000, verscheen op de voorpagina van het Zaterdags Bijvoegsel van NRC Handelsblad een verhaal met de pakkende titel: ‘Het Multiculturele Drama'.
Ik kende de auteur, Paul Scheffer. Ik had wel eens radioprogramma’s met hem gemaakt en een paar maanden geleden zei hij dat hij met een belangrijk stuk bezig was. Dat moest dit stuk zijn. Maar multiculturalisme? Ik kende Paul als iemand die een grote belangstelling had voor Oost-Europa en voor Frankrijk. Als columnist en essayist van NRC Handelsblad stond hij bekend als lastig. Hij wilde tot het laatste moment veranderingen aanbrengen, vlak voor de deadline moest een zinsnede net iets anders, al merkte niemand het verschil. Hij was een neuroot, maar hij was grondig. Zijn feiten klopten, zijn research was degelijk, hij ging niet over één nacht ijs.
Met meer dan gemiddelde aandacht begon ik het verhaal te lezen, dat begon met een zin die even pakkend was als de titel van het essay: ‘Soms neemt de culturele verwarring een komische wending.
’Het klonk lichtvoetig, en Scheffer stond niet bekend als lichtvoetig. En het was inderdaad niet zo bedoeld. Want hij vervolgde met het voornemen van sommige hoofdcommissarissen van politie om ook hoofddoeken en tulbanden toe te staan in het corps, in plaats van de pet. Dat gebeurde in India allang, en het viel niemand op. Maar Paul Scheffer zag hierin ‘een buiging naar religieuze voorkeuren’ en een teken van onzekerheid. Dat was de culturele verwarring, en dat vond hij komisch.
In de rest van het essay vertelt Scheffer over de ernst van de situatie op het gebied van arbeid en scholing, wat betreft de kinderen van migranten. Hij gebruikte de term allochtonen niet, omdat die toen nog beledigend klonk. Tegenwoordig zijn de allochtonen veel erger gewend. De kinderen van migranten hebben overmatig veel last van werkloosheid en schooluitval. Een hele generatie dreigde hiermee verloren te gaan. Dat was dramatisch, vond Paul Scheffer. Op een korte passage van amper driehonderd woorden is Scheffer in de afgelopen tien jaren hevig aangevallen: toen hij begon over de Islam, en dat die wel erg traditioneel is en weinig hervormingsgezind. Aha, zei men, het is die Islam die de werkloosheid en schooluitval veroorzaakt. Maar zo stond het niet in de tekst.
Wat Scheffer juist had willen zeggen was dat we lang dachten dat het migrantenprobleem een ‘culturele kwestie’ was, waarin verschijnselen als identiteit, heimwee en ontheemding een rol spelen. Maar het was eigenlijk een ‘sociale kwestie’, en daarin gaat het om arbeid en scholing. Scheffer presenteerde harde cijfers, om aan te tonen hoe erg het was gesteld op het gebied van werk en scholing. Hij had uiteraard geen cijfers op het gebied van heimwee en ontheemding.
En Scheffer was behoorlijk hoopvol, voor wie dat gemist had in zijn baanbrekende essay. Hij sprak van een ‘nieuwe sociale kwestie’, waarin allochtonen een achterstand hebben op de arbeidsmarkt en in het onderwijs. In de ‘oude sociale kwestie’ ging het om de achterstand van de Hollandse, blanke arbeiders die een achterstand hadden op de arbeidsmarkt en in het onderwijs. En zie: die ‘oude sociale kwestie’ was inmiddels opgelost. De arbeiders waren toegetreden tot de middenklasse. Op dezelfde manier, met dezelfde gedrevenheid, dezelfde verbetenheid en energie moest nu de ‘nieuwe sociale kwestie’ worden opgelost.
Ambtenaren reageerden enthousiast op het verhaal van Scheffer. ‘Het Multiculturele Drama’ werd in duizendvoud gekopieerd en gelezen op alle departementen. Hier kom men namelijk iets mee, hier werd niet alleen een probleem geconstateerd, maar ook een oplossing aangedragen, nota bene een oplossing die al eerder voor succes had gezorgd.
Nu, tien jaar later, kunnen we ons afvragen of de analyse van Scheffer zinnig was en of de oplossingen zijn geslaagd. Op het gebied van onderwijs is er in Nederland vooruitgang geboekt, er zijn nu veel allochtonen in het Hoger Onderwijs bijvoorbeeld. Maar de schooluitval is nog altijd bovenmatig hoog. En op het gebied van de arbeidsmarkt is weinig tot niets veranderd: onder allochtone jongeren heerst een veel grotere werkloosheid dan onder andere groepen.
Maar dat is mijn kritiek niet. Als ik de huidige politieke situatie in Nederland overzie, merk ik twee dramatische vergissingen in Scheffers ‘Multiculturele Drama’: ten eerste dat ‘de oude sociale kwestie’, de achterstand van Hollanders, zou zijn opgelost. Ten tweede dat ‘de sociale kwestie’ belangrijker is dan ‘de culturele kwestie’.
Scheffer ging er vanuit dat de meeste Hollanders langzaam tot de middenklasse waren gaan behoren. Want zie: ze hadden een eigen huis, een eigen auto en ze konden op vakantie gaan. Is dat niet erg kortzichtig? Behoor je echt tot de middenklasse als je de spullen hebt die vroeger alleen de middenklasse zich kon veroorloven?
Het hangt samen met Scheffers nadruk op ‘sociale kwesties’, die hij impliciet veel belangrijker vindt dan ‘culturele kwesties’. En met culturele kwesties bedoel ik niet alleen de cultuur van de allochtonen, en daarin dan vooral de Islam: ik maak me diepe zorgen om de cultuur van de autochtonen, van de blanken, van de Hollanders.
Kijk nu eens naar het Nederland van vandaag. Lees de reacties van lezers bij artikelen in De Telegraaf. Zie de uitzendingen van twee nieuwe omroepen in Nederland, WNL en Powned, beide eigendom van De Telegraaf. Zie het aanbod op de Nederlandse televisie, die wordt gedomineerd door de commerciëlen. En zie de aanhang van de PVV, die almaar groeit, en nu al staat op meer dan twee miljoen.
Die Hollanders die in die eigen huizen wonen en een eigen auto hebben en met vakantie kunnen, zijn voor een groot deel white trash. Het zijn tokkies, het zijn families Flodder, met achterlijke ideeën en onbeschofte omgangsvormen. Wat kun je anders zeggen van de meeste Telegraaflezers, SBS-6- en RTL-kijkers en PVV-stemmers, dan dat ze boers, onbehouwen, ruw, plat, vulgair, ordinair en ongemanierd zijn? Primitieve, rancuneuze, rechtse en extreemrechtse types zonder moraal, zonder principes, zonder idealen; kan het anders worden geformuleerd?
De culturele beschaving van een groot deel van de Hollanders is net zo mislukt als die van een groot deel van de allochtonen. En dat komt omdat we cultuur minder belangrijk vonden, en omdat we onder de sociale kwestie alleen de materiële kanten verstonden. Fatsoen is niet materieel, niet te meten, en dus onzichtbaar.
Voortbordurend op Scheffers essay zegt men tegenwoordig dat ‘de multiculturele samenleving’ is mislukt. Ik kan alleen maar zeggen dat het erger is: de ‘culturele samenleving’ is mislukt. Daarom zitten we nu opgescheept met zoveel platvloersheid die ons leven elke ochtend, elke middag en elke avond vergalt.
Anil Ramdas presenteerde in het najaar van 2010 het VPRO-programma ZOZ. Eerder presenteerde hij voor dezelfde omroep het mediakritische programma Het Blauwe Licht. Hij was correspondent voor NRC Handelsblad. Zijn boek, Paramaribo, de vrolijkste stad in de jungle, verscheen in 2009. Anil Ramdas reflecteerde op vraag van deBuren maandelijks op diversiteit, politiek en media.