Epistemic power

In september sprak Taylor Swift, een van de bekendste en populairste beroemdheden van deze tijd, haar steun uit voor Kamala Harris, presidentskandidaat in de Verenigde Staten. Dat zal ongetwijfeld stemmen opleveren voor de Democraten. Haar Instagrampost, waarin ze haar steun uitte, werd door meer dan elf miljoen mensen geliked. Elon Musk, een van de rijkste personen op aarde en vergelijkbaar met de bekendheid van Taylor Swift, steunt daarentegen Republikein Donald Trump in de race naar het Witte Huis.

De vraag die ik wil stellen: ondermijnt de macht van beroemdheden, ongeacht welke partijen ze steunen, onze democratische waarden? In theorie is in een democratie iedereen gelijk en heeft ieders stem evenveel waarde. In de praktijk is dat natuurlijk niet zo. Een democratie is in feite altijd imperfect en altijd in beweging, door zowel oude als nieuwe gevaren. Zo ligt in een democratie het gevaar van een dictatuur van de meerderheid altijd op de loer.

Een van de imperfecties van onze huidige democratie is volgens mij de groeiende macht van beroemdheden. Deze macht ondermijnt het idee dat iedereen zijn stem evenveel waard is. De invloed die beroemdheden kunnen hebben op hun achterban geeft hen zogenaamde epistemische macht. Dat is de macht die iemand heeft over kennis, inclusief de macht om mensen hun kennis betrouwbaarheid toe te wijzen of af te wijzen.

Leraren hebben bijvoorbeeld epistemische macht. Een natuurkundeleraar kan zijn klas kennis overbrengen over natuurkunde en dus uitleggen hoe natuurkunde werkt. De leerkracht kan bovendien een leerling aanwijzen die goed is in natuurkunde waardoor deze leerling, wanneer het gaat om natuurkunde, in de klas als betrouwbaar wordt gezien.

Hetzelfde zien we bij beroemdheden als Musk of Swift die met hun epistemische macht hun achterban overtuigen wie een betrouwbare politicus is of wat een betrouwbare politieke partij is.

Het verschil tussen een leraar of een beroemdheid? Een leraar is aantoonbaar een expert door eerder gevolgde studies en hoewel beroemdheden ongetwijfeld kwaliteiten hebben, zijn ze niet per se een gekwalificeerde autoriteit als het gaat om politieke kennis. Dat maakt hun politieke mening vaak totaal irrelevant, maar helaas ook heel machtig.

Media zijn daarin niet onschuldig. Zo wordt er veel geschreven over Taylor Swift die Kamala Harris omarmt. Dat versterkt de epistemische macht van Swift.

Daarnaast verbaas ik mij ook vaak over talkshows in Nederland. Zo zag ik dit jaar op tv dat de volkszanger Gerard Joling om zijn politieke mening gevraagd werd. Hij reageerde ongenuanceerd en zei dat hij meteen emigreert als links aan de macht komt.

Ook Jan Mulder is een vaak geziene gast in talkshows, zowel in Nederland als in België. De bekende televisiepersoonlijkheid was vijftien jaar lang de meest gevraagde gast in de immens populaire talkshow ‘De Wereld Draait Door’. Daar werd hij gevraagd om niet alleen over voetbal en literatuur te praten, maar ook over politiek en wetenschap.

Cabaretier Marc-Marie Huijbregts en radiopresentator Giel Beelen vervolledigen de top drie van meeste tv-optredens in ‘De Wereld Draait Door’. Niet geheel verrassend zijn het drie witte mannen die via zo’n tv-programma extra epistemische macht krijgen en dus groepen kunnen beïnvloeden.

Beelen maakt overigens nu gebruik van zijn bekendheid om ongezonde supplementen als gezond te verkopen, gebaseerd op pseudowetenschappen. Ook heeft hij een podcast waar hij pseudowetenschappers interviewt. Op die manier ondermijnt hij met zijn epistemische macht niet alleen de democratie, maar ook de wetenschap.

Een oplossing tegen de epistemische macht van beroemdheden heb ik zelf ook niet. Media en politieke partijen die daar tegenin zouden willen gaan, zitten vast in een prisoner’s dilemma. Een tv-zender of politieke partij kan stoppen met beroemdheden epistemische macht te geven, maar als hun concurrent daar wel mee doorgaat, verliezen die eersten volgers, stemmers en/of consumenten aan hun concurrenten. Het risico nemen om de epistemische macht van beroemdheden dood te zwijgen, vinden ze daarom waarschijnlijk te groot.

Ik moet daarbij ook toegeven dat ik, als onbekende filosoof die niets liever doet dan zijn eigen mening rondbazuinen, waarschijnlijk elke kans zou aangrijpen om dezelfde epistemische macht te krijgen als Taylor Swift of Elon Musk. 

En toch is het volgens mij belangrijk om te benoemen dat deze veel te machtige, en vaak ook te rijke, beroemdheden de democratie ondermijnen. Ondertussen wacht ik geduldig totdat Gerard Joling emigreert en totdat politici zich uit durven spreken tegen deze beroemdheden in plaats van te denken hen nodig te hebben.

Foto: Marianne Hommersom