De stille meerderheid

‘Moet ik ook een zwart vierkant delen op Instagram?’, dacht ik toen mijn tijdlijn ermee vol begon te stromen naar aanleiding van de ‘Black Lives Matter’-protesten enkele jaren geleden.

Ik heb het niet gedaan. Ook ben ik toen niet naar het protest in Rotterdam geweest. Ik wilde wel, maar stoorde me aan de hoeveelheid selfies van mensen die zich – naar mijn weten – niet eerder hadden uitgesproken, over wat dan ook. Ik vond het makkelijk, en puur symbolisch. Een leuke zaterdagmiddag over de rug van een serieus onderwerp. Politisering zonder politieke gevolgen, noemt Anton Jäger het in zijn laatste boek ‘Hyperpolitiek’ uit 2024.

Eerlijk is eerlijk … Misschien was ik bang ook zo gezien te worden. Het gaat zo makkelijk op sociale media: een standpunt innemen, en dan maar hopen dat niemand erover doorvraagt, omdat je er zelf eigenlijk ook het fijne niet van weet. Moet dat dan? Mag je je alleen ergens over uitspreken als je er iets van af weet? Dat zou niet erg inclusief zijn. En ook niet realistisch.

Al helemaal niet in het huidige politieke landschap. Sinds kort hebben we een extreemrechts kabinet in Nederland, dat zich laat kenmerken door eindeloze ruzie en sensatie. Het leidt bij mij tot de vraag of politici dan geen verantwoordelijkheid hebben, of voelen, om politiek niét te reduceren tot sensatie. Waarschijnlijk zou elke politicus op deze vraag ‘ja’ antwoorden. En zeggen dat ze die verantwoordelijkheid heel serieus nemen. Waarom gebeuren de ruzies en de sensatie dan toch aan de lopende band?

Ja, ook de media hebben hier een verantwoordelijkheid in. Het uitgangspunt van de meeste talkshows in Nederland om tegenpolen aan tafel te zetten die ieder twee minuten krijgen om de beste punchline eruit te gooien, helpt de zaak zeker niet vooruit. Maar die talkshows, net als de kranten en andere media, reageren op hun beurt weer op sensatie die de politiek zélf creëert.

Een recent voorbeeld: Geert Wilders, fractievoorzitter van PVV, de grootste partij die de regering steunt, zet op socialemediaplatform X dat pro-Palestijnse betogers het ‘tuig zijn dat het land uit moet’ en dat burgemeester van Amsterdam Femke Halsema ‘mee mag’.

Een week lang ging het nergens anders over. En het ergste? Omdat Wilders een burgemeester schoffeerde, ging iedereen voorbij aan het eerste deel van zijn bericht, waarin hij burgers die het niet met hem eens zijn het land uit wenst.

Dat vinden we blijkbaar al normaal. Afgezien van de politieke redenen waarom Wilders zoiets roept, laat dit een zorgwekkende realiteit zien. Een realiteit van steeds simpelere, kortere boodschappen voor de kiezer. Mededelingen die een ingewikkelde waarheid ontkennen of beloften zonder onderbouwing moeten vandaag in 140 tekens passen, of in een filmpje voor op Instagram.

We kennen dit inmiddels als feitenvrije politiek, waarvan we de gevolgen nog niet goed kunnen overzien. Voor een politicus die wél een genuanceerd geluid wil laten horen, moet het een ongelofelijk dilemma zijn. Arme Frans Timmermans – nu oppositieleider – van Groenlinks/PVDA die volgens duiders de verkiezingen verloor toen hij in een tv-debat met Geert Wilders een complex thema met nuance probeerde uit te leggen.

Wat Timmermans probeerde duidelijk te maken, is iedereen al vergeten. De slogans van Wilders bleven wél hangen. Kunnen we als kiezers dan geen moeilijke boodschap meer verwerken? Zijn we tot een soort ‘klanten’ van de politiek verworden? Een klant verkoop je immers geen ‘nee’.  

Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer het een kip-of-eisituatie wordt in mijn hoofd, waarin oorzaak en gevolg totaal door elkaar beginnen te lopen. Kunnen wij kiezers geen moeilijke werkelijkheid meer aan doordat politici op deze – feitenvrije – manier communiceren? Of zijn wijzelf – door een overvloed aan informatie en makkelijke stellingname op sociale media – zo lui geworden, dat politici gedwongen zijn zo te communiceren, omdat dat de enige manier is waarop ze onze aandacht nog kunnen trekken? Ik weet niet wat ik erger vind. En ik weet ook de oplossing niet.  

Dienen we als kiezers te stoppen met genoegen te nemen met een makkelijke uitleg van dingen die niet makkelijk zijn? Moeten politici de verleiding weerstaan om gewoon maar iets te roepen, zelfs al werkt dat in hun nadeel? Op dit moment worden ze er namelijk op afgerekend. Door wie? Juist ja, door ons: de kiezer. Voor beiden moet je als individu sterk in je schoenen staan. 

Onszelf informeren en collectief organiseren lijkt me toch het allereerste dat we kunnen doen. En om dat te kunnen doen, moeten mensen wel weten waar je voor staat. Het liefst door middel van een gesprek, maar op z’n minst als aanleiding voor een gesprek.

Dus om terug te komen op de vraag waar ik mee begon: ‘Moet ik dat zwarte vierkant delen?’ – in andere woorden: ‘Moet ik me uitspreken?’ – is het antwoord: ja. Omdat ik zelf weet dat het voor mij – net als voor vele anderen waarschijnlijk – geen loze uitspraak is maar, hopelijk, het begin van een gesprek.