citybooks

De kathedraal en het circus

Goce Smilevski

Datum 24 februari 2022
Door
Goce Smilevski
makedonski jazik - Macedonisch
Nederlands
français
English

КАТЕДРАЛАТА И ЦИРКУСОТ

citybooks Шартр
Гоце Смилевски

 

Некои соништа се остваруваат дури откако ќе заборавиме на нив. А повеќето соништа ги забораваме кога стануваат лесно остварливи. Затоа што соништата се создадени од мечтаења, а мечтата, за да постои, мора да има препрека во реалноста, која не ѝ дозволува да се оствари. А кога еден сон може да се оствари, веќе во себе нема мечта, и престанува да биде сон. Станува можност остварлива во реалноста.
*
Со години сонував да појдам во Шартр (Chartres). Беше тоа сон на тинејџер, затоа што бев во гимназија кога преку делата на e името на тој град ми стана толку блиско, како да сум чекорел некогаш по него. Имав чувство како да сум заспал некогаш во Богородичната Катедрала во Шартр (Notre-Dame de Chartres), и потоа сум се разбудил, сум излегол засекогаш од тоа свето место, а потоа сум го напуштил засекогаш Шартр, но мојот сон продолжил да трепери во самата катедрала. Така тоа го чувствував тогаш. За мене Шартр тогаш беше место каде никогаш не сум стапнал, но каде засекогаш останал еден мој сон.
*
Со години сонував за Шартр, но за еден тинејџер од Балканот тоа не беше лесно остварливо на почетокот од последната деценија на дваесеттиот век. Всушност, за мене тогаш беше невозможно да појдам во Шартр. Патувањата, на кои така лесно (тогаш, многу полесно отколку сега) се решаваа Европјаните, беа за нас, жителите на оној дел на континентот кој стана познат како Југоисточна Европа, невозможна мисија. Едно такво патување до Шартр, за некој кој живееше во Лондон или Берлин, беше лесно остварливо, иако не знам дали некој друг тинејџер, во времето кога јас бев на таа возраст, го сонувал Шартр. Раснев во време кога малку кој сонува да види катедрала. Можеби го посакував тоа патување дотолку повеќе што беше невозможно. Да, тогаш, на самиот почеток од деведесеттите на дваесеттиот век, патувањата за нас беа невозможни. Земјата во која дотогаш живеевме, Југославија, се распаѓаше низ крв, а за жителите на повеќето земји кои се осамостоија при тоа распаѓање, па така и за нас од Македонија, беше воведен посебен визен режим од страна на Европската Унија, и беше скоро невозможно да се добие виза за влез во некоја европска држава. А и денес, откако заврши времето кога Европската Унија со визниот режим нè држеше во кафез, малкумина излегуваат од Македонија. Не може ни да се очекува поинаку од земја која има невработеност од триесет и осум проценти, и е најсиромашна земја во Европа.
*
Некои соништа се остваруваат дури откако ќе заборавиме на нив. А на повеќето соништа забораваме кога стануваат лесно остварливи. Затоа што престануваат да бидат соништа создадени од мечтаење, и стануваат дел од реалноста.
Не знам како заборавив на мојот сон за Шартр тогаш кога сонот стана остварлив. Моите книги почнаа да бидат објавувани по светот, гостував како писател по Европа и по Америка, визите беа укинати, хонорарите станаа доволни да можам да си исполнам некои од моите мечти, а јас никогаш не мечтаев скапо и ексклузивно, само што порано и тоа што не беше ексклузивно ми беше недостижно. А сега, кога нештата станаа достижни, заборавив на многу нешта по кои мечтаев. Можеби некои нешта согореа во огнот на мојата мечта. И така, не знам како, Шартр стана еден од оние соништа кои избледеа, кои се растопија во воздухот, можеби затоа што сонот постои само тогаш кога постои мечта, а мечта има кога има препрека во нејзиното остварување, а сонот наречен Шартр сега беше лесно остварлив и повеќе не можеше да биде – сон. Јас заборавив на Шартр, но катедралата, иако заборавена, сепак остана во моето срце, како што и мојот сон остана во катедралата. И токму него, срцето, го почувствував кога ми се јави Фросина Стојковска, за да ми каже дека организацијата deBuren ме поканува да бидам гостин во Шартр, како дел од проектот citybooks. Тоа беше како повторно враќање во просторот на сонот.
*
Тој прв ден од декември ми изгледаше бескрајно долг. Бев уморен – не постојат директни авионски летови од Скопје за Париз, а за да се фати оној од Белград за Париз, мора да се лета од Скопје за Белград уште пред зори, треба да се стане додека е ноќ, а јас веќе цела деценија ја имам лошата навика да пишувам скоро до крајот на ноќта, и не можам да заспијам, дури и да се обидувам, уште долго по полноќ. И така, по два часа сон летав од Скопје до Белград, па по неколку часа, полетав за Париз.
На аеродромот во Париз ме пречека еден од организаторите на проектот citybooks во Шартр, Тиери Плантежене (Thierry Plantegenet). Рече дека најдобро е да се пристигне во Шартр кога паѓа мрак – тогаш е најубаво да се види за првпат тамошната катедрала. Имавме неколку часа за Париз. Тиери ме праша што сакам да видам од градот на светлината. Богородичната катедрала во Париз (Notre-Dame de Paris), му реков. Чекоревме полека околу неа, како да сме во некаква процесија, како да сме дел од некаков ритуал. Не очекував да бидам таму. Тоа беше мое прво доаѓање во Париз, но мислев дека ќе одиме веднаш за Шартр. Не бев подготвен за таа средба. Чекоревме долго околу катедралата, а потоа Тиери предложи да влеземе внатре. „Не сум подготвен,“ му реков.
Две децении се подготвував да влезам во катедралата во Шартр. Дури и тогаш кога имав заборавено дека катедралата во Шартр постои, и имав заборавено на мојот сон да влезам во неа, еден дел од мојата душа, оној дел кој е буден дури и која јас спијам, се подготвуваше за таа средба. А за влез во катедралата во Париз не бев подготвен. И, освен тоа, да влезев прво во оваа катедрала, тоа ќе беше изневерување на мојот сон за катедралата во Шартр.
*
Беше мрак кога пристигнувавме во Шартр. Градот е убаво осветлен и сјае оддалеку. Она што е највидливо при приближувањето кон градот е самата катедрала. Моите очи беа полуотворени, бев уморен, едвај успеав да се израдувам на првото здогледување на катедралата, така оддалеку. Тиери ме праша дали сакам да ме однесе до самата катедрала, јас реков дека сакам да се одморам, и одморен да појдам до неа. И така, со Тиери се разделивме пред куќата во која бев сместен. Прекрасна куќа, изградена во деветнаесеттиот век, на улицата доктор Мoнури (rue de Maunoury), број 26. Кога си легнував, погледнав низ прозорчето над мојот кревет – гледаше кон камбанариите на катедралата. Бев толку уморен што само од себе се случи она што не го постигнувам дури ни кога се обидувам – да заспијам пред полноќ. Заспав штом легнав на креветот. А потоа, не знам дали час или два или пет часа подоцна, се разбудив. Беше ноќ, станав, гледав низ прозорчето кон катедралата. Имаше нешто таму, што ме повикуваше. Се облеков, и тргнав кон катедралата. Од улицата Маунори се излегува на плоштадот Де Епар (Place Des Epars). На самиот плоштад видов циркуски шатор. Додека се упатував по една од уличките кон катедралата, уште еднаш се свртев кон циркускиот шатор. Дуваше зимски ветер. Можам да ги опишам само чекорите со кои се приближував до катедралата, не можам да го опишам моето чувство, родено од средбата на некогашната мечта и нејзиното остварување сега, дваесет години подоцна. Се сеќавам како кружев околу катедралата, и како неколкупати ги бакнав нејзините ѕидови. Се обидов на сите нејзини влезови, и сите беа затворени. Дури потоа, при оддалечувањето, на една табла прочитав кога наутро се отвора катедралата, и кога навечер се затвора. Се враќав вртејќи се наназад, фрлајќи уште еден и уште еден и уште еден поглед кон катедралата. Се вртев така, а потоа, гледајќи кон напред стигнав до циркускиот шатор.
*
Да се зборува за самата катедрала, за нејзините витражи, за нејзината историја, за нејзините скултури... Имам ли право да го сторам тоа, јас, кој сум само површен познавач на тие нешта? Да зборувам за тоа како ги доживеав, можам ли, кога тоа е толку лично? Можам да зборувам само за некои мои попатни забележувања, собрани во фрагменти.
*
Пред влезовите од катедралата секој ден чекаат луѓе со испружени раце. Стереотипот кој го имаат некои од жителите на Источна Европа за сите жители на Западна Европа, е дека сите тие живеат во луксуз и богатство. Оние испружени дланки постојат во светот во кој стереотипите не можат да постојат. Помеѓу монетите, човек може да ја види дланката – оној кој умее да чита од дланка, би можел на таа дланка да ја прочита и судбината, која е многу побогата од секое материјално богатство. Откако уште една монета покрива со својот сјај дел од богатата судбина втисната на дланката, оној кој проси кажува благослов.
Лево од северниот влез во катедралата има неколку ќебиња. Таму надвор, меѓу тие ќебиња, и овие декемвриски ноќи ги минуваат луѓето кои молат за пари пред влезовите во катедралата.
*
Некои делови од Шартр остануваат непосетени од туристите кои доаѓаат во овој град, иако многу делови од градот го заслужуваат вниманието на посетителот. На секои неколку дена одам до црквата Свети Петар (St Pierre), и таму сум секогаш сам. При ниту едно од моите одења во таа црква не затекнувам некој друг посетител. Црквата некогаш била бенедиктински манастир. Најстар сочуван дел е камбанаријата, изградена околу 1000 година. Ги врвам тесните улички, малите мостчиња кои се тука со векови, се загледувам во водените мелници.
*
До катедралата се наоѓа бифето Café Serpent. Таму средби ми закажуваат новинарите – снимаме едно видео интервју со Максим Гијон (Maxime Guillon); на Гаел Лио (Gaelle Liot) и кажувам колку ми значи Шартр; Мариан Денис (Marianne Denis) ме фотографира, а потоа разговараме за она што за катедралите и средниот век имаме го читано во делата на Жорж Диби и Жак Ле Гоф.
*
На подот од катедралата има лавиринт. Секако, објаснувањето е дека тоа е симбол за искушенијата со кои се среќава душата, на својот пат до Небесниот Ерусалим. Но, вистината за овој лавиринт е поинаква. Сè до осумнаесеттиот век на средината од лавиринот се наоѓала бакарна плоча, а на неа биле претставени – Аријадна, Тезеј и Минотаур! Тој лавиринт среде катедралата е средба меѓу паганската и христијанската традиција.
*
На фризовите на Кралскиот влез во катедралата, претставени се и старозаветните пророци, и Исус. Но, таму се и Аристотел и Питагора. На витражите – претставени се делови од Стариот и од Новиот Завет, но и знаците на Зодијакот. Христијанство, јудаизам, антички митови, астрологија... Католицизмот, особено во средниот век поврзуван со најсуров догматизам, овде ја нашол својата слобода.
*
„Богородица на столбот“ (“Notre-Dame du Pilier”) е полихромна статуа и е направена од дрво во 16 век, а е поставена на столб кој во катедралата се наоѓа од 13 век. Заради бојата на дрвото, лицето на Богородица, и на малечкиот Исус кој таа го држи во рацете, се црни. Облеката на Богородица не е од дрвото од кое е направено нејзиното тело, туку од вистинска ткаенина. На себе Богородица има фустан во зелено-маслинеста боја. Во 1855 година на главата на Богородица е поставена круна, во раката ѝ е додаден скапоцен скиптар. При првата средба со оваа Богородица, таа е некако туѓа за верникот, затоа што скиптарот и круната одбиваат. Таа непријатност од првата средба, тој јаз меѓу Богородица и верникот, траат само неколку мига. Потоа темниот лик на Богородица како да го поништува сјајот на круната и скиптарот. Круната и скиптарот, симболите на оние кои владееле, кои освојувале, убивале и потчинувале, господареле и понижувале. Круната и скиптарот, толку несоодветни за Богородица, толку во контраст со онаа скромност на дрвото од кое е изработен нејзиниот лик. И така, бедниот сјај на скапоценоста на круната исчезнува, останува само благородноста на дрвото. Оние кои доаѓаат во катедралата да се помолат, најчесто гледаат токму во таа едноставна скромност – нејзе ѝ ги упатуваат своите молитви. Таа слуша. Со векови слуша, дури и кога без шепот се кажувани молитвите, дури и кога се помолени така безгласно, во мислите, како што најчесто бидува. Кога би биле запишани сите тие безгласни молитви упатени кон токму тоа дрво во кое е обликувана Богородица, и кога би биле запишани сите животни судбини поврзани со тие молитви... Се обидувам да ја завршам оваа реченица во која два пати го има тоа „кога би...“, и сфаќам дека не можам да го сторам тоа. Едноставно, бескрајноста ми го одзема здивот, ми ја одзема способноста да мислам.
*
Секое утро и секоја вечер доаѓам во катедралата, и минувам по неколку часови, најчесто пред „Богородица на столбот“. Кога човечкото суштество застанува пред неа, молитвите доаѓаат сами. Потонувам во молитвите, потоа се враќам на местото на кое се наоѓам, и пак се враќам во молитвите. Или молитвите сами доаѓаат и ме земаат со себе. Во миговите меѓу молењето, ги гледам луѓето кои исто како и јас дошле за молитва. Ги гледам нивните лица, загрижени (на оние кои доаѓаат со молба) или пак радосни (на оние кои доаѓаат да се заблагодарат за нешто што се исполнило). Гледам и лица кои се совладани од очај, тоа се лица на оние кои изгубиле некого, и тука доаѓаат за утеха, а не со молба и молитва. Или ако се тоа молитва и молба, тогаш се однесуваат на тоа некому да му се отворат рајските порти – оние кои имаат лица со печатот на очајот на губитокот не бараат ништо за себе на овој свет, освен утеха, а бараат нешто за на другиот свет, за оној кој го изгубиле.
*
Во молитвениот простор пред „Богородица на столбот“, многу често гледам луѓе кои се прва генерација на имигранти од Африка. Понекогаш доаѓаат со своите деца или внуци, понекогаш сами.
Сигурно оваа Богородица, дури и да не си го бараат објаснувањето зошто тоа е така, им се чини најблиска, таа (токму таа а не некоја друга) е раѓачка на нивниот Богочовек, таа е и нивниот предок, и нивната врска со нивните многубожни претци. Таа, Црната Богородица.
*
Еднаш еден Црнец застана до столбот и јас мислев дека, како што прават најчесто кои се приближуваат, ќе го бакне, или ќе падне на колена. Но, тој ги испружи високо рацете, ги стави под фустанот на Богородица и јас помислив колку високо се во тој миг неговите раце – сигурно над колената на Богородица. Почна силно да мафта со рацете, фустанот на Богородица се пафташе како фустан на девојка која се растрчала. Црнецот удираше по горниот дел на нозете на Богородица. Тоа беше неговиот начин на молење. Помислив дека, до пред неколку генерации, неговите претци биле многубожци и имале тотемско животно за предок, на кое му се молеле како на Бог и сигурно во дрво го имале изрезбано неговиот лик и кога му се молеле, вака удирале со рацете по него. Овој човек, заради неколкуте генерации христијани во неговото семејство, сигурно немаше чуено за својот тотемски предок, ниту дека го изработувале во дрво, ниту дека му се молеле токму така, удирајќи по него со дланките, но некое сеќавање кое се пренесува преку крвта го тераше сега да се моли токму така, удирајќи со дланките по дрвото од кое е направена Црната Богородица.
*
Лица кои најчесто ги гледам во Шартр се лицата на Шер (Cher) и Оноре (Honore), иако тие се од Париз. Родителите на Шер се од Сенегал, а родителите на Оноре – од Карибите. И двајцата имаат по осумнаесет години. Шер е спринтер и учествува на атлетски натпревари за средношколци, а Оноре оди во медицинско училиште, и вели дека еден ден ќе биде болничар. Лицата на Шер и Оноре имаат иста боја со лицето на „Богородица на столбот“ и малечкиот Исус кого таа го држи в скут.
*
Секој ден минувам по неколку пати покрај циркускиот шатор, но нешто не ми дава да влезам во циркусот.
*
Најстарата сочувана куќа во Шартр, позната под името Maison Romane, потекнува од дванаесеттиот век и се наоѓа на улицата Шанто (Chantault), број 29. На тимпанумите над горните прозорци од куќата има неколку релјефни претстави на акробати и две лица со карактеристична експресија. Се верува дека тоа се претстави на Празникот на Будалетинките, кој се славел во Средниот век низ цела Европа, но особено во Франција, на први јануари. Во тоа време празнувањето било познато како festum fatuorum, festum stultorum, festum hypodiaconorum или fête des fous. Прославувањето имало многу фарсични елементи и многу акробатски точки. Целата прослава била еден силен потсмев со бирократскиот систем на католичката црква. Некој се преправал во папа или во кардинал, и потоа останатите прославувачи се потсмевале со него. Единствено на тој ден, на Празникот на Будалетинките, таквиот потсмев можел да биде неказнет. Фасцинантно е тоа што вакво нешто било возможно во време кога и за најмала навреда на папата, човек можел да го изгуби животот, да заврши на клада. Ваквиот потсмев за време на еден единствен ден во годината бил толериран долго време, сѐ додека некој теолошки совет не донел забрана за Празникот на Будалетинките. Потоа и медиокритетските академски кругови им се придружиле на свештеничките авторитети и во 1444 година професорите од Универзитетот во Париз ја поддржуваат забраната за Празникот на Будалетинките. Оттогаш акробатите и комедијантите продолжиле да настапуваат, но без потсмевот кон бирократскиот елемент на свештенството. Има нешто што наликува на циркус кога се обидувам да ги замислам тие прослави на Празникот на Будалетинките.
*
Во циркусот не влегов сè до мојата последна вечер во Шартр. Тоа е патувачки циркус, кој се вика Compagnie du Bois Midi. Го сочинуваат четири постојани членови, а Мије Шарл (Millet Charles), кој завршил училиште за акробати, раководи со циркусот. На едно место се задржуваат по три недели, а потоа одат во друг град. Честопати за изведбите им се придружуваат и нивни пријатели комедијанти и акробати од Париз, кои доаѓаат на ден-два во градот во кој на неколку недели гостува циркуската дружина. Во публиката има деца, има и луѓе на осумдесетина години. Комедијантите и акробатите го изведуваат спектаклот Le Tripot, нè засмејуваат и ни го одземаат здивот.
*
Утрото се разбудив, го земав букетот бели ружи што го имав купено претходниот ден, појдов до катедралата, отидов до „Богородица на столбот“, клекнав оставајќи ги ружите, го бакнав подножјето на столбот.
*
Некои соништа се остваруваат дури откако ќе заборавиме на нив. А повеќето соништа ги забораваме кога стануваат лесно остварливи. Затоа што соништата се создадени од мечтаења, а мечтата, за да постои, мора да има препрека во реалноста, која не ѝ дозволува да се оствари. А кога еден сон може да се оствари, веќе во себе нема мечта и престанува да биде сон. Станува можност остварлива во реалноста. Времето кое го минав во Шартр е сон втиснат во реалноста или реалност втисната во сонот. Сега понекогаш, кога ќе се разбудам, помислувам дека над мојот кревет е прозорчето низ кое се гледа катедралата во Шартр.

De kathedraal en het circus

De Macedonische auteur Goce Smilevski droomde als kind al van Chartres, zo vertelt hij in zijn citybook De kathedraal en het circus. Haalt het echte Chartres het bij zijn fantasie? 'Sommige dromen worden pas werkelijkheid wanneer we ze vergeten zijn.'

 

Sommige dromen worden pas werkelijkheid wanneer we ze vergeten zijn. En we vergeten de meeste dromen zodra ze gemakkelijk te realiseren zijn. Want dromen ontstaan door te fantaseren en fantasieën veronderstellen een belemmering die het onmogelijk maakt ze te realiseren. Wanneer een droom gerealiseerd kan worden, dan heeft hij zijn fantasiewaarde verloren en houdt hij op een droom te zijn. Het wordt dan een mogelijkheid die echt gerealiseerd kan worden.

*

Ik heb er jaren van gedroomd om naar Chartres te gaan. Het was een tienerdroom, want toen ik op het gymnasium zat, werd die stad me zo bekend – via de boeken van Zbignew Herbert, Jacques Le Goff, Fulcanelli en Georges Duby – dat het leek alsof ik er zelf ooit gelopen had. Ik had het gevoel dat ik eens in slaap was gevallen in de Notre-Dame de Chartres, en na het ontwaken die heilige plek en daarna Chartres voor altijd verliet, maar dat mijn droom bleef schitteren in de kathedraal. Zo voelde ik dat toen. Voor mij was Chartres toen een plek waar ik nooit was geweest, maar waar een droom van mij voor altijd achterbleef.

*

Ik heb jaren gedroomd van Chartres, maar voor een tiener uit de Balkan was die droom in het begin van het laatste decennium van de twintigste eeuw niet gemakkelijk te realiseren. Het was voor mij toen feitelijk onmogelijk om naar Chartres te reizen. Reizen, waar Europeanen zo eenvoudig (toen nog veel makkelijker dan nu) toe besloten, was voor ons, inwoners van dat deel van het continent dat bekend staat als Zuidoost-Europa, een onmogelijke missie. Voor iemand die toen in Londen of Berlijn woonde was zo’n reis naar Chartres gemakkelijk; hoewel ik niet weet of er toentertijd meer tieners waren die droomden van Chartres. In de tijd dat ik opgroeide droomden maar weinig mensen ervan een kathedraal te zien. En misschien wilde ik deze reis wel zo graag maken juist omdat het onmogelijk was. Ja, toen, aan het begin van de negentiger jaren van de twintigste eeuw was reizen voor ons echt onmogelijk. Het land waarin wij tot dan toe leefden, Joegoslavië, was bloedend uiteen gevallen. Voor de inwoners van de meeste landen die zich met het uiteenvallen zelfstandig verklaarden, zo ook voor ons uit Macedonië, werden door de Europese Unie speciale visumvoorwaarden geïntroduceerd die het vrijwel onmogelijk maakten om een visum te krijgen voor een Europees land. Hoewel de tijd voorbij is waarin de Europese Unie ons met hun visumvoorwaarden in een kooi hield, reizen nog steeds maar weinig Macedoniërs naar het buitenland. Het valt ook niet anders te verwachten in een land met achtendertig procent werkloosheid, het armste land van Europa.

 

*


Sommige dromen worden pas werkelijkheid wanneer we ze vergeten zijn. En we vergeten de meeste dromen zodra ze gemakkelijk te realiseren zijn. Omdat de dromen niet meer uit fantasie geweven zijn maar deel van de werkelijkheid zijn geworden. Ik weet niet hoe het kwam dat ik mijn droom van Chartres vergat juist toen deze uitvoerbaar werd. Mijn boeken werden inmiddels uitgegeven over de hele wereld, als schrijver bezocht ik Europa en Amerika, visa waren afgeschaft en mijn inkomsten toereikend om een aantal van mijn fantasieën waar te maken. Ik fantaseerde weliswaar nooit over dure en luxe dingen, alleen was voorheen ook dat wat niet luxe was onbereikbaar geweest. En nu dingen bereikbaar werden, vergat ik veel van waar ik vroeger over fantaseerde.Misschien zijn sommige dingen verbrand in het vuur van mijn fantasie. En zo, ik weet niet precies hoe, was ook Chartres een van die vervlogen dromen geworden.

Misschien omdat de droom alleen kon bestaan zolang de fantasie er was, en de fantasie bestaat als hij een belemmering veronderstelt in zijn realisatie. De droom Chartres was nu gemakkelijk te realiseren en kon daarom geen droom meer zijn. Ik vergat Chartres, maar de kathedraal, hoewel ik hem vergeten was, bleef in mijn hart achter zoals mijn droom in de kathedraal achtergebleven was. En toen Frosina Stojkovska me belde om te zeggen dat de organisatie deBuren me uitnodigde om gastschrijver te zijn in Chartres, als onderdeel van het project citybooks, voelde ik hoe mijn hart zich opende. Het was alsof ik weer terugkeerde in de droom.

 

*


Die eerste dag in december leek eindeloos lang. Ik was moe – er bestaan geen directe vluchten van Skopje naar Parijs en om de vlucht van Belgrado naar Parijs te halen, moet je al voor dageraad vliegen, en dus opstaan als het nog nacht is. Ik heb al een decennium lang de slechte gewoonte om tot bijna het ochtendgloren te schrijven. Zelfs als ik anders wil, duurt het toch altijd tot lang na middernacht eer ik in slaap val. Zodoende vloog ik, na slechts twee uur nachtrust, van Skopje naar Belgrado en enkele uren later door naar Parijs.

Op het vliegveld van Parijs wachtte Thierry Plantegenet, een van de organisatoren van het project citybooks uit Chartres, me op. Hij vertelde me dat het beste moment om in Chartres aan te komen, is bij het invallen van de duisternis – het is het mooist om de kathedraal dan voor het eerst te zien. We hadden een paar uur tijd in Parijs. Thierry vroeg me wat ik wilde zien in de lichtstad. De Notre-Dame de Paris, zei ik hem. We liepen langzaam om haar heen, alsof we deelnamen aan een processie. Ik had helemaal niet verwacht daar te zijn. Het was mijn eerste keer in Parijs, maar ik was ervan uitgegaan dat we meteen door zouden reizen naar Chartres. Ik was niet voorbereid op deze ontmoeting. Nadat we lang om de kathedraal heengelopen hadden, stelde Thierry voor om naar binnen te gaan.

‘Ik ben er niet klaar voor,’ zei ik.

Twee decennia lang had ik me erop voorbereid om de kathedraal van Chartres binnen te treden. Zelfs toen ik vergeten was dat de kathedraal van Chartres bestond en mijn droom om er binnen te gaan diep in mijn onbewuste was weggezonken, bereidde een deel van mijn ziel, dat deel dat zelfs wakker is als ik slaap, zich op die ontmoeting voor. Maar voor het binnengaan van de kathedraal in Parijs was ik niet klaar. En daarnaast zou het als een verraad aan mijn droom van de kathedraal van Chartres voelen om eerst deze kathedraal binnen te gaan.

 

*

 

Het was donker toen we in Chartres aankwamen. De stad is mooi verlicht en straalt van verre. Het meest zichtbaar als je de stad nadert, is de kathedraal zelf. Mijn ogen waren halfgesloten, ik was moe, het lukte me maar nauwelijks om zo van een afstand te genieten van mijn eerste blik op de kathedraal. Thierry vroeg of ik nu naar de kathedraal wilde maar ik zei dat ik eerst wilde uitrusten en haar uitgerust wilde bezoeken. En zo nam ik afscheid van Thierry voor het huis waar ik zou verblijven. Een schitterend huis, gebouwd in de negentiende eeuw aan de rue de Maunoury, nummer 26. Toen ik ging liggen, zag ik door het raampje boven mijn bed de klokkentoren van de kathedraal. Ik was zo moe dat vanzelf gebeurde wat anders nooit lukt, zelfs niet als ik er mijn best voor doe: voor middernacht in slaap vallen. Ik sliep zodra mijn hoofd het kussen raakte. Na een aantal uren, ik weet niet of het een of twee of vijf uur later was, werd ik wakker. Het was nog nacht, ik stond op en keek door het raampje naar de kathedraal. Er was daar iets wat me riep. Ik kleedde me aan en liep richting de kathedraal. Vanaf de rue de Maunoury kom je uit op de Place des Épars. Op dat plein zag ik een circustent. Terwijl ik een van de straatjes richting de kathedraal insloeg keek ik nog eenmaal om naar de circustent. Er waaide een winterse wind. Ik kan alleen de stappen beschrijven waarmee ik de kathedraal naderde, maar niet het gevoel dat voortkwam uit mijn vroegere fantasie die nu – twintig jaar later – werkelijkheid werd. Ik herinner me hoe ik om de kathedraal heen liep en hoe ik haar muren een aantal keer kuste. Ik probeerde al haar ingangen, maar geen ervan was open. Toen ik later weer van de kathedraal wegliep, zag ik pas op een bord de openingstijden. Ik liep terug, terwijl ik steeds weer over mijn schouder blikken wierp op de kathedraal. Toen ik uiteindelijk voor me keek stond ik voor de circustent.

*

Praten over de kathedraal zelf, over haar glas-in-loodramen, haar geschiedenis, haar beeldhouwwerken … heb ik het recht om dat te doen, ik die slechts een oppervlakkige kennis van zaken heb? Praten over hoe ik dit alles beleefde, kan dat, wanneer dat zo persoonlijk is? Ik kan alleen praten over enkele waarnemingen die ik onderweg opdeed, verzameld in fragmenten.

 

*


Voor de ingang van de kathedraal wachten dagelijks mensen met uitgestoken handen. Het stereotype beeld dat de inwoners van Oost-Europa hebben van alle inwoners van West-Europa is dat ze leven in luxe en rijkdom. Deze uitgestoken handen bestaan in een wereld waar deze stereotypen geen bestaansrecht hebben. Tussen de muntstukken door is de handpalm te zien – hij die kan handlezen, zou in deze handpalm de lotsbestemming kunnen lezen, veel meer waard dan welke materiële rijkdom ook. Wanneer nog een glanzend muntstuk een deel van de waardevolle lotsbestemming bedekt die is afgedrukt in de handpalm, geeft degene die bedelt zijn zegen.

Links van de noordelijke ingang van de kathedraal liggen enkele dekens. Daar buiten, onder die dekens, brengen de mensen die voor de ingang van de kathedraal bidden om geld ook deze decembernachten door.

 

*

 

Sommige delen van Chartres worden niet bezocht door toeristen, hoewel veel delen van de stad de aandacht van de bezoeker zeker verdienen. Eens in de paar dagen bezoek ik de St. Petruskerk, daar ben ik altijd alleen. Geen van de keren dat ik daar was, kwam ik een andere bezoeker tegen. Ooit was de kerk een Benedictijns klooster. Het oudst bewaarde deel is de klokkentoren, gebouwd rond het jaar 1000. Ik slenter door de smalle straatjes, over kleine eeuwenoude bruggetjes, ik bekijk de watermolens.

*

Naast de kathedraal bevindt zich Café Serpente. Daar spreek ik af met de journalisten – we nemen een video-interview met Maxime Guillon op; aan Gaelle Liot vertel ik hoeveel Chartres voor me betekent; Marianne Denis fotografeert me en daarna praten we over wat we gelezen hebben over de kathedraal en de Middeleeuwen in de boeken van Georges Duby en Jacques Le Goff.

*

Op de vloer van de kathedraal is een labyrint. Het wordt gezien als een symbool voor de uitdagingen die de ziel te wachten staan op zijn weg naar het Hemelse Jeruzalem. Maar de waarheid over dit labyrint is een andere. Tot aan de achttiende eeuw bevond zich in het midden van dit labyrint een bronzen plaat waarop Ariadne, Theseus en de Minotaurus waren afgebeeld! Dat labyrint in het midden van de kathedraal is een ontmoeting tussen de heidense en de christelijke traditie.

*

Op de friezen boven het Koningsportaal van de kathedraal, zijn profeten uit het Oude Testament en ook Jezus weergegeven. Maar ook Aristoteles en Pythagoras. In het glas-in-lood vinden we afbeeldingen uit het Oude en het Nieuwe Testament maar ook de tekens van de dierenriem. Christendom, Jodendom, antieke mythen en astrologie zijn hier verenigd. Het katholicisme dat vooral in de Middeleeuwen bekend stond om zijn uiterst strenge dogmatisme vond hier zijn vrijheid.

*

De Notre-Dame du Pilier (Onze-Lieve-Vrouwe-van-de-Pilaar) is een houten polychroom beeldhouwwerk uit de 16e eeuw. In de kathedraal staat zij op een pilaar uit de 13e eeuw. Vanwege de kleur van het hout zijn het gezicht van Maria en van de kleine Jezus die zij in haar armen houdt zwart. De kleding van Maria is niet van hout zoals haar lichaam maar van echte stof. Maria draagt een olijfgroen gewaad. In 1855 is op haar hoofd een kroon geplaatst en in haar hand een kostbare scepter. Bij de eerste ontmoeting lijkt deze Maria een beetje eigenaardig in de ogen van de gelovige omdat de kroon en de scepter afstoten. Die ongemakkelijkheid van de eerste ontmoeting, die afstand tussen Maria en de gelovige duurt maar enkele seconden. Daarna lijkt het alsof het donkere gelaat van Maria de harde glans van de kroon en de scepter verdrijft. Kroon en scepter: symbolen van de overheersers die veroverden, vermoordden en onderdrukten, commandeerden en vernederden. Kroon en scepter, zo ongepast voor Maria, zo sterk in contrast met de bescheidenheid van het hout waarvan haar beeltenis is gemaakt. Maar na die eerste seconden verdwijnt de protserige glans van de kroon en blijft alleen de dankbaarheid van het hout over. Zij die naar de kathedraal komen om te bidden, zien meestal juist haar eenvoud en bescheidenheid – tot haar richten zij hun gebeden. Zij luistert. Ze luistert al eeuwen, zelfs als de gebeden fluisterend worden geuit, zelfs als er in stilte wordt gebeden, in gedachten zoals meestal wordt gedaan. Als al deze geluidloze gebeden gericht tot juist dit hout waaruit Maria’s beeltenis is gemaakt, opgeschreven zouden worden en als alle lotsbestemmingen die verbonden zijn met die gebeden opgeschreven zouden worden … Ik probeer deze zin af te maken waarin twee keer ‘zouden worden …’ voorkomt, en ik begrijp dat ik dat niet kan. De oneindigheid hiervan beneemt mij simpelweg de adem, ze beneemt me mijn denkvermogen.

*

Elke ochtend en avond ga ik naar de kathedraal en blijf er een paar uur, meestal bij Onze-Lieve-Vrouwe-van-de-Pilaar. Wanneer je voor haar staat, komen de gebeden vanzelf. Ik verdrink in de gebeden, kom terug op de plek waar ik me bevind en verzink weer in gebed. Of de gebeden komen naar mij en voeren me mee. In de momenten tussen de gebeden door, kijk ik naar de andere gelovigen die net als ik komen om te bidden. Ik bekijk hun gezichten, bezorgd (van hen die komen met een verzoek) of juist vreugdevol (van hen die komen om te bedanken voor een verzoek dat is vervuld). Ik zie ook gezichten die zijn vervuld van wanhoop, dat zijn de gezichten van hen die iemand hebben verloren en die hier komen voor troost, niet met een verzoek of gebed. Of als ze toch gebeden en verzoeken hebben, dan zal het zijn om voor iemand de hemelpoorten te openen – die gezichten stralen de wanhoop van verlies uit, zij vragen niets voor zichzelf in deze wereld, behalve troost, ze zoeken iets in de andere wereld, voor hen die ze hebben verloren.

 

*


In de gebedsruimte voor Onze-Lieve-Vrouwe-van-de-Pilaar zie ik vaak Afrikaanse immigranten van de eerste generatie. Soms komen ze met hun kinderen of kleinkinderen, soms alleen.

Deze Maria spreekt hen beslist het meest aan. En ook al leggen ze wellicht geen verband, zij (juist zij en geen ander) baarde hun God op aarde, zij die ook hun voorouder is en de link met hun heidense voorouders. Zij, de zwarte Maria.

 

*

 

Een keer bleef een zwarte man bij de pilaar staan en ik dacht dat hij haar zou kussen of op zijn knieën zou vallen, zoals men meestal doet als men haar nadert. Maar hij strekte zijn armen uit en stak ze onder het gewaad van Maria. Ik dacht aan hoe hoog zijn handen op dat moment reikten – zeker tot boven haar knieën. Hij begon hard met zijn handen te zwaaien, het gewaad van Maria wapperde als de jurk van een meisje dat aan het rennen is. De zwarte man sloeg op de bovenbenen van Maria. Dat was zijn manier van bidden. Ik bedacht me dat tot enkele generaties geleden zijn voorouders polytheïsten waren en houten afgodsbeelden hadden, die ze als God aanbaden en waarop ze bij het bidden waarschijnlijk zo sloegen met hun handen. Omdat een paar generaties voor hem ook al christenen waren, heeft hij vast niet gehoord van de houten afgodsbeelden of dat zijn voorouders juist zo baden, met de vlakke hand slaand op het hout. Maar een herinnering die in zijn bloed zit brengt hem ertoe juist zo te bidden, slaand met zijn handen op het hout waarvan de zwarte Maria is gemaakt.

*

De gezichten die ik het meest zie in Chartres zijn de gezichten van Cher en Honoré, ook al komen zij uit Parijs. De ouders van Cher komen uit Senegal en de ouders van Honoré van de Cariben. Ze zijn allebei 18 jaar oud. Cher is een hardloopster en doet mee aan atletiekwedstrijden voor middelbare scholieren en Honoré gaat naar de middelbare medische school, ze zegt dat ze ooit ziekenhuisassistente wordt. De gezichten van Cher en Honoré hebben dezelfde kleur als het gezicht van Onze-Lieve-Vrouwe-van-de-Pilaar en de kleine Jezus die zij op haar schoot draagt.

*

Elke dag kom ik een aantal keren langs de circustent, maar op de een of andere manier trekt het me niet om er binnen te gaan.

 

*

 

Het oudst bewaarde huis in Chartres, bekend onder de naam Maison Romane, stamt uit de twaalfde eeuw en bevind zich op de rue Chantault nummer 29. Boven de bovenste ramen van het huis bevinden zich timpanen met in reliëf afbeeldingen van acrobaten en twee gezichten met een karakteristieke uitdrukking. Men gelooft dat het voorstellingen zijn van het Feest der Zotten, dat in de Middeleeuwen door heel Europa werd gevierd, maar vooral in Frankrijk op 1 januari. In die tijd stond het feest bekend als festum fatuorum, festum stultorum, festum hypodiaconorum of fête des fous. Het feest bevatte veel elementen van een klucht en acrobatische invloeden. Tijdens de viering werd de spot gedreven met het bureaucratische systeem van de katholieke kerk. Iemand verkleedde zich als priester of kardinaal en dan maakten de andere feestvierders grappen over hem. Alleen op die dag, op het Feest der Zotten, bleven zulke grappen onbestraft. Het is fascinerend dat zoiets mogelijk was in een tijd waarin je door de kleinste belediging van een priester het leven kon verliezen en kon eindigen op de guillotine. Die ene dag in het jaar vol spot is lange tijd getolereerd, totdat een kerkelijk decreet het Feest der Zotten verbood. Ook de gematigd kritisch academische kringen sloten zich snel bij de gelovige overheden aan en in 1444 steunden ook de profesoren van de universiteit van Parijs het verbod van het Feest der Zotten. Vanaf toen traden de acrobaten en komedianten nog wel op, maar zonder de spot te drijven met het bureaucratische element van de religie. Als ik me de festiviteiten van het Feest der Zotten probeer voor te stellen dan denk ik aan een circus.

*

Ik ging pas op mijn laatste avond in Chartres naar het circus. Het is een reizend circus dat Compaignie du Bois Midi heet. Het bestaat uit vier vaste leden en Millet Charles, die de school voor acrobatiek heeft afgerond, beheert het circus. Ze blijven drie weken op een plaats en dan gaan ze naar een andere stad. Bevriende komedianten en acrobaten uit Parijs, die voor twee à drie dagen naar de stad komen waar het circusgezelschap dan verblijft, voegen zich vaak bij hun uitvoeringen. In het publiek zijn kinderen maar ook mensen van tachtig. De komedianten en de acrobaten voeren het spektakel Le Tripot uit, ze maken ons aan het lachen en benemen ons de adem.

*

De volgende morgen toen ik wakker werd, pakte ik het boeket witte rozen dat ik de vorige dag al had gekocht, ging naar Onze-Lieve-Vrouwe-van-de-Pilaar, knielde terwijl ik de rozen neerlegde en kuste de voet van de pilaar.

 

*


Sommige dromen worden pas werkelijkheid wanneer we ze vergeten zijn. En we vergeten de meeste dromen zodra ze gemakkelijk te realiseren zijn. Want dromen ontstaan door te fantaseren en fantasieën veronderstellen een belemmering die het onmogelijk maakt ze te realiseren. Wanneer een droom gerealiseerd kan worden, dan heeft hij zijn fantasiewaarde verloren en houdt hij op een droom te zijn. Het wordt dan een mogelijkheid die echt gerealiseerd kan worden. De tijd die ik in Chartres doorbracht is een droom die in werkelijkheid is gedrukt of werkelijkheid afgedrukt in een droom.

Soms, als ik wakker word, bedenk ik dat boven mijn bed het raampje is waardoorheen ik de kathedraal van Chartres kon zien.

 

Vertaald uit het Macedonisch door Sanne van den Heuvel

 

Podcast voorgelezen door Freek Vielen

 

Sanne van den Heuvel (Eindhoven, 1976) heeft zich altijd aangetrokken gevoeld tot het vreemde. Vanuit deze interesse heeft ze ontwikkelingsstudies gestudeerd in Nijmegen, wat haar de mogelijkheid bood om te gaan reizen en andere culturen te ontdekken. Na omzwervingen over de wereld heeft ze zich in Macedonië gevestigd. Naast het werk in haar veld, doet ze inmiddels ook regelmatig vertaalopdrachten vanuit het Macedonisch naar het Nederlands.

 

Podcast voorgelezen door Freek Vielen, student aan de opleiding Drama/ Woordkunst van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen, Artesis Hogeschool

Le cathédrale et le cirque

L’écrivain macédonien Goce Smilevski a rêvé depuis son enfance de Chartres, raconte-t-il dans son citybook La cathédrale et le cirque. Reste à savoir si la réalité de Chartres supportera la confrontation avec le rêve ? « Certains rêves ne se réalisent que quand on les a oubliés. »

 

Certains rêves se réalisent, même si nous les avons oubliés. Et nous avons tendance à oublier la plupart de ceux qui sont facilement réalisables… En effet, les rêves sont les fruits de nos rêveries, et la rêverie, pour exister en tant que telle, doit rencontrer un obstacle qui l’empêche de se réaliser. Dès lors que le rêve devient réalisable, il perd sa dimension de rêverie et cesse donc d’être un rêve. Il rejoint le monde des possibles, le monde du réel.
*
Je rêvais depuis des années de me rendre à Chartres. C’était un rêve de jeunesse, d’adolescence bercée au lycée par les œuvres de Zbignew Herbert, Jacques Le Goff, Fulcanell, Georges Duby. Le nom de cette ville m’est alors devenu familier, comme si je l’avais parcourue autrefois. J’avais le sentiment de m’être déjà endormi dans la Cathédrale Notre-Dame de Chartres, puis de m’être réveillé et d’avoir quitté pour toujours ce sanctuaire pour finalement abandonner Chartres, sans retour, en laissant mon rêve continuer à résonner dans la cathédrale. C’est de cette manière que je ressentais les choses à cette époque. Chartres représentait pour moi un endroit physiquement inconnu mais à jamais empreint de mes rêves.
*
Je rêvais de Chartres depuis des années, mais pour un adolescent provenant des Balkans, s’y rendre était chose ardue en ce début des années 1990. En réalité, à l’époque, il m’était impossible d’y aller. Les voyages dans lesquels s’aventuraient si aisément les Européens (en ce temps-là beaucoup plus facilement que maintenant), représentaient pour nous, habitants de cette partie du continent désormais connue comme l’Europe du Sud-Est, une mission impossible. Voyager jusqu'à Chartres, pour quelqu’un qui habitait depuis longtemps Londres ou Berlin, ne présentait pas de difficulté réelle, quoique je doute que de nombreux adolescents de cet âge caressaient le rêve de s’y rendre. J’ai grandi à une époque où rares étaient ceux qui rêvaient de voir une cathédrale. L’impossibilité de ce rêve me le rendait sans doute encore plus désirable. Oui, en ce temps-là, tout au début de cette dernière décennie du XXe siècle, les voyages étaient pour nous impossibles. Le pays où nous vivions alors, la Yougoslavie, se désintégrait dans le sang. Dès lors, pour les citoyens de la plupart des jeunes républiques indépendantes nées de cette désintégration, l’Union européenne avait introduit un régime de visa particulier, réduisant considérablement les chances d’obtention de visa pour certains pays européens. Et aujourd’hui encore, après en avoir fini avec l’époque où l’Union européenne nous retenait en cage, peu de Macédoniens traversent les frontières. Mais que peut-on attendre d’autre d’un pays dont 38% de la population active est au chômage et qui figure en tête des pays les plus pauvres d’Europe ?
*
Certains rêves se réalisent, même si nous les avons oubliés. Et nous avons tendance à oublier la plupart de ceux qui sont facilement réalisables… En perdant sa dimension de rêverie, le rêve cesse d’être un rêve et rejoint le monde des possibles.
J’ignore comment j’ai oublié mon rêve de Chartres, je ne sais à quel moment mon rêve est devenu réalisable. Mes livres ont commencé à être publiés partout dans le monde, j’étais invité en tant qu’écrivain à travers l’Europe et l’Amérique, les visas ont été supprimés, mes revenus sont devenus suffisants pour que je puisse enfin réaliser certaines de mes rêveries. Mais je ne nourrissais aucun désir pour les choses onéreuses ou exclusives... Pourtant, auparavant, même les choses simples m’étaient généralement inaccessibles ou inabordables. Alors maintenant que j’avais accès à presque tout ce dont je pouvais rêver, je constatais que j’avais oublié ce dont je rêvais. Probablement certaines choses se sont-elles consumées dans le feu de ma rêverie. Et de cette manière, je ne sais comment, Chartres est devenue un de ces rêves qui se sont fanés, qui se sont évaporés, sans doute parce que les rêves sont les fruits de nos rêveries, et la rêverie, pour exister en tant que telle, doit rencontrer un obstacle qui l’empêche de se réaliser. Et le rêve nommé Chartres, réalisable sans peine et sans effort, ne pouvait plus être un rêve. J’avais oublié Chartres, mais la cathédrale a continué d’habiter mon cœur, si bien que mon rêve s’y était refugié. Et c’est précisément lui, mon cœur, qui a été touché lorsque Frosina Stojkovska m’a transmis l’invitation de l’organisation deBuren pour être l’hôte de Chartres, dans le cadre du projet citybooks. Je me retrouvais à nouveau plongé dans l’espace de mon rêve…
*
Ce premier jour de décembre me semblait infiniment long. J’étais fatigué – il n’y avait pas de vols directs entre Skopje et Paris, et pour emprunter la ligne Belgrade-Paris, il fallait quitter Skopje pour Belgrade bien avant le lever du soleil. Je dus trouver un peu de sommeil au milieu de la nuit, alors que, depuis une dizaine d’années, j’avais pris la mauvaise habitude d’écrire sans me reposer jusqu'à l’aube. Je parvins tout de même à m’assoupir au prix de beaucoup d’efforts. C’est ainsi qu’après deux heures de sommeil, mon premier vol m’emmena à Belgrade et, quelques heures plus tard, nous décollâmes direction Paris.
A l’aéroport, je fus accueilli par un des organisateurs du projet citybooks à Chartres, Thierry Plantegenet. Il me dit que le meilleur moment pour arriver à Chartres était la tombée de la nuit– c’était l’heure où le décor captivant de la cathédrale était le plus magique. Nous pouvions donc profiter quelques heures de Paris avant de prendre la direction de Chartres. Thiery me demanda ce que je voulais voir de la Ville Lumière. « Notre-Dame de Paris », lui répondis-je. Nous marchâmes lentement autour d’elle, comme si nous faisions partie d’une procession, comme si nous effectuions un certain rituel. C’était ma première visite à Paris, mais je croyais que nous irions tout de suite à Chartres. J’étais impatient d’y être. Nous contournâmes longtemps la cathédrale, avant que Thierry ne me propose d’entrer à l’intérieur.
« Je ne suis pas prêt », lui confiai-je.
Je me préparais depuis deux décennies à entrer dans la cathédrale de Chartres. À l’instant où j’avais oublié l’existence de la cathédrale à Chartres ainsi que mon rêve d’y entrer, une partie de mon âme, cette partie qui reste éveillée même dans mon sommeil, se préparait à cette rencontre. Mais pour entrer dans la cathédrale à Paris, je n’étais pas prêt. Entrer d’abord dans cette cathédrale équivalait à trahir mon rêve d’entrer dans la cathédrale de Chartres.
*
La nuit était tombée lorsque nous arrivâmes à Chartres. La ville était toute illuminée et resplendissait de loin. Ce qui est le plus visible quand on s’approche de la ville, c’est sa cathédrale. Mes yeux étaient mi-clos ; j’étais fatigué, je pus à peine me réjouir de cette première vue de la cathédrale, de si loin. Thierry me proposa de nous rapprocher de la cathédrale ; je lui dis que je voulais d’abord me reposer avant d’aller la voir de près. Nous nous quittâmes devant la maison où j’étais installé. Une maison ravissante, construite au XIXe siècle, rue du Docteur Maunoury, au numéro 26. Au moment de me mettre au lit, je jetai un coup d’œil par la fenêtre de ma chambre – elle donnait sur les clochers de la cathédrale. J’étais si fatigué que, sans aucun effort, se produisit ce qui ne m’arrivait jamais en temps normal malgré mes efforts : m’endormir avant minuit. Aussitôt allongé, je sombrai dans le sommeil. Et puis, une ou deux ou peut-être cinq heures plus tard, je me réveillai. En pleine nuit, je me levai et je regardai par la fenêtre en direction de la cathédrale. Là-bas, quelque chose m’appelait. Je m’habillai et m’y rendis. De la rue Maunoury, on arrive à la place Des Épars. Sur la place, je vis une tente de cirque. Alors que je me dirigeais dans une des ruelles qui mènent à la cathédrale, mon regard se tourna encore une fois vers le cirque. Un vent d’hiver soufflait. Je peux seulement décrire les pas qui me conduisirent vers la Cathédrale, je ne peux pas décrire le sentiment, né de la rencontre de ma rêverie d’antan et de sa réalisation à ce moment-là, vingt ans plus tard. Je me souviens d’avoir contourné la cathédrale et d’avoir embrassé ses murs à plusieurs reprises. Je tentai d’y pénétrer par toutes les entrées, malheureusement fermées. Un peu plus tard, alors que je m’éloignais, je lus sur un tableau les horaires d’ouverture et de fermeture de la cathédrale. Je partis à reculons, jetant une foule de derniers regards sur la cathédrale. En reprenant le sens de la marche, j’arrivai devant le cirque.
*
Parler de la cathédrale, de ses vitraux, de son histoire, de ses sculptures … Ai-je le droit de le faire, moi qui n’ai qu’une connaissance superficielle de toutes ces choses ? Puis-je parler des sentiments qui m’ont traversé, dans tout ce qu’ils ont d’intime et de personnel ? Je ne puis décemment que rassembler certains commentaires, fragmentés et ponctuels.
*
Tous les jours, devant les entrées de la cathédrale, des mains sont tendues, demandant l’aumône. L’un des stéréotypes que se sont forgés les habitants de l’Europe de l’Est sur tous leurs voisins occidentaux est qu’ils vivent dans le luxe et la richesse. Ces mains tendues existent dans un monde où les stéréotypes ne peuvent pas exister. Entre les pièces, on aperçoit la main ; le chiromancien pourrait en déchiffrer le destin, plus riche que toutes les fortunes matérielles. Lorsqu’une nouvelle pièce vient recouvrir de son éclat une partie du riche destin creusé dans cette main, celui qui mendie prononce une bénédiction.
Dans la cathédrale, à gauche du Portail Nord, sont posées des couvertures. Sous ces couvertures, les mendiants de la cathédrale passent les nuits froides de décembre.
*
Certaines parties de Chartres ne sont jamais visitées par les touristes, bien que beaucoup d’entre elles vaillent le détour et méritent l’attention du visiteur. Tous les deux jours, je vais à l’église Saint-Pierre, et j’y suis toujours tout seul. Je n’y ai croisé aucun autre curieux lors de mes visites. L’église était autrefois un monastère bénédictin. Le clocher, qui est la plus vieille partie de l’édifice, fut construit vers l’an 1000, et est bien conservé. Je traverse les ruelles étroites, les petits ponts qui sont là depuis des siècles, je me plonge dans les moulins à eau.
*
A côté de la cathédrale se trouve le café « Serpent ». Les journalistes m’y fixent des rendez-vous – nous filmons une interview vidéo avec Maxime Guillon, je dis à Gaelle Liot à quel point j’estime la ville de Chartres, Marie Denis prend des photos de moi, puis nous discutons de ce que nous avons lu à propos des cathédrales et du Moyen Âge dans les œuvres de George Duby et de Jacques Le Goff.
*
Sur le sol de la cathédrale est dessiné un labyrinthe. On pourrait raisonnablement penser qu’il symbolise les tentations auxquelles l’âme doit faire face sur son chemin vers la Jérusalem Céleste. Mais la vérité de ce labyrinthe est tout autre. Jusqu’au XVIIIe siècle, une plaque de cuivre se trouvait au centre labyrinthe et sur sa surface étaient représentés Ariane, Thésée et le Minotaure ! Ce labyrinthe au milieu de la cathédrale est une rencontre entre la tradition païenne et la tradition chrétienne.
*
Sur les frises du Portail royal de la Cathédrale sont représentés les prophètes de l’Ancien Testament et Jésus-Christ. S’y trouvent également Aristote et Pythagore. Sur les vitraux l’on peut distinguer des extraits de l’Ancien et du Nouveau Testament ainsi que les signes du zodiaque. Le christianisme, le judaïsme, les mythes antiques, l’astrologie… Le catholicisme, associé au dogmatisme le plus cruel, surtout au Moyen Âge, avait trouvé ici sa liberté.
*
« Notre-Dame du Pilier » est une statue polychrome en bois. Elle a été fabriquée au XVIe siècle et posée sur un pilier qui se trouve dans la Cathédrale depuis le XIIIe siècle. En raison de la coloration du bois, les visages de la Vierge et du petit Jésus qu’elle tient dans ses bras sont noirs. Les vêtements de la Vierge ne sont pas faits en bois comme son corps, mais en véritable tissu. La Vierge porte une robe dans les tons vert olive. En 1855, une couronne a été posée sur sa tête, un sceptre précieux glissé dans sa main. Lors d’une première rencontre, la Vierge apparaît ainsi d’une façon étrange au fidèle car la couronne et le sceptre sont un peu repoussants. Ce déplaisir de la première rencontre, ce malaise entre la Vierge et le croyant, ne durent que quelques instants. Rapidement, il semble que la figure noire de la Vierge atténue l’éclat de la couronne et du sceptre. La couronne et le sceptre sont des symboles de domination et de conquête, de crime et de fascination, de règne et d’humiliation. La couronne et le sceptre sont tellement incongrus pour la Vierge, tellement en contraste avec la modestie du bois dont est fait son visage. Ainsi le pauvre éclat précieux de la couronne disparaît, ne laissant place qu’à la noblesse du bois. Ceux qui viennent dans la cathédrale pour prier s’orientent le plus souvent vers cette modeste simplicité – c’est à elle qu’ils adressent leurs prières. Elle écoute. Depuis des siècles, elle écoute toutes les prières, même si elles sont chuchotées, même si elles sont silencieuses, elle écoute jusque dans les pensées, comme cela se passe d’habitude. Si toutes ces prières discrètes étaient écrites, adressées à ce bois dans lequel est modelée la Vierge, et si tous les destins de vie, associés à ces prières, étaient écrits …. J’essaie de terminer cette phrase où il est écrit deux fois « si… étaient », et je comprends que je n’y arrive pas. Tout simplement, l’infini me coupe le souffle, il m’enlève toute capacité de réflexion.
*
Tous les matins et tous les soirs je me rends dans la cathédrale et je passe quelques heures devant « Notre-Dame du Pilier ». Quand un être humain s’arrête devant elle, les prières viennent toutes seules. Je plonge dans mes prières, puis je remonte à la surface, pour ensuite me concentrer de nouveau sur mes prières. Ou bien, les prières viennent toutes seules et m’emportent avec elles. Entre les prières, je vois des gens comme moi, qui sont eux aussi venus prier. Je vois des visages inquiets (de ceux qui sont venus avec une demande) ou bien contents (de ceux dont les prières ont été exaucées et qui témoignent leur reconnaissance). Je vois d’autres visages envahis par le désespoir, ce sont les visages de ceux qui ont perdu quelqu’un, et qui cherchent simplement un réconfort… Ceux-là ne demandent rien et ne prient pas. Ou si c’est le cas, leurs demandes ou leurs prières sont destinées à quelqu’un, afin que les portes du paradis s’ouvrent pour lui – ceux qui ont des visages marqués par le désespoir de la perte ne demandent rien pour eux-mêmes dans ce monde, excepté la consolation ; ils demandent quelque chose pour l’autre monde, pour l’être cher qu’ils ont perdu.
*
Dans l’espace destiné à prier devant « Notre-Dame du Pilier », je vois très souvent des gens faisant partie de la première génération d’immigrés africains. Parfois, ils viennent avec leurs enfants ou petits-enfants, et d’autres fois tout seuls.
Même s’ils ne cherchent pas à savoir pourquoi, cette Vierge leur semble certainement très proche, elle (et aucune autre qu’elle) est la mère de leur Dieu-Homme, elle est également leur aïeule et leur lien avec leurs aïeux païens. Elle, la Vierge Noire.
*
Une fois, un Noir s’arrêta à côté du pilier et je crus qu’il allait faire la même chose que les autres ; qu’il allait l’embrasser ou qu’il allait tomber à genoux. Mais lui, il leva ses bras, il les glissa sous la robe de la Vierge, ses mains devaient se trouver assez haut, probablement au-dessus des genoux de la Vierge. Il commença à agiter les mains si vigoureusement que la robe de la Vierge voleta comme la robe d’une fille qui court. Le Noir frappait sur les cuisses de la Vierge. C’était sa façon de prier. Je songeai qu’il y a quelques générations, ses aïeux étaient des païens et devaient avoir un animal comme totem qu’ils priaient comme un Dieu ; ils avaient taillé sa figure dans le bois et, quand ils priaient, ils le frappaient de cette façon avec leurs mains. Après quelques générations chrétiennes de sa famille, cet homme n’avait certainement jamais entendu parler ni de son aïeul-totem, ni du fait qu’il était taillé dans le bois, ni de la façon de le prier en le frappant avec les mains. Mais un certain souvenir, inscrit dans son sang, incitait maintenant cet homme à prier exactement comme cela, frappant avec ses mains le bois dont est faite la Vierge Noire.
*
Les personnes que je vois le plus souvent à Chartres sont Cher et Honoré, bien qu’ils soient de Paris. Les parents de Cher sont du Sénégal et les parents d’Honoré des Caraïbes. Ils ont tous les deux dix-huit ans. Cher est sprinteur et participe à des compétitions d’athlétisme pour lycéens et Honoré fréquente une école de médecine et aimerait devenir infirmier. Les visages de Cher et d’Honoré ont la même couleur que le visage de la « Notre-Dame du Pilier » et du petit Jésus qu’elle tient sur ses genoux.
*
Je passe plusieurs fois par jour près de la tente du cirque, mais quelque chose m’empêche d’y entrer.
*
La plus vielle maison sauvegardée de Chartres est nommée la « Maison Romane » ; elle date du XIIe siècle et se trouve rue Chantault, au numéro 29. Sur les tympans au-dessus des fenêtres supérieures de la maison, l’on peut admirer quelques reliefs d’acrobates ainsi que deux visages aux expressions spécifiques. On croit que ce sont des présentations de la Fête des Fous qui était célébrée au Moyen Âge à travers toute l’Europe, mais surtout en France, le premier jour de l’an. À cette époque, la célébration était connue sous les noms de festum fatuorum, festum stultorum, festum hypodiaconorum ou fête des fous. Durant la célébration, il y avait beaucoup d’éléments de la farce et de mouvements acrobatiques. Toute cette fête était un puissant pamphlet contre le système bureaucratique de l’église catholique. Une personne se déguisait en Pape ou Cardinal et les autres se moquaient de lui. C’était aussi le seul jour, durant la Fête de Fous, où cette moquerie n’était pas punie. C’est fascinant qu’une telle chose ait été possible à une époque où la plus petite injure adressée au Pape pouvait coûter la vie à un homme, au bout d’une corde. Cette moquerie a été longtemps tolérée durant cette seule journée de l’année jusqu’à ce qu’un conseil de théologiens l’interdise. Ensuite, les médiocres cercles de l’Académie ont rejoint les autorités ecclésiastiques et, en 1444, les professeurs de l’Université de Paris ont soutenu l’interdiction de la Fête des Fous. À partir de ce moment, les acrobates et les comédiens continuèrent à donner des spectacles mais sans se moquer de l’aspect bureaucratique du clergé. Lorsque j’essaie d’imaginer à quoi ressemblait la Fête des Fous, j’ai l’impression d’assister à une sorte de cirque.
*
Je ne suis pas entré dans le cirque jusqu'à mon dernier soir à Chartres. C’est un cirque ambulant qui s’appelle la « Compagnie du Bois Midi ». Il est constitué de quatre membres permanents. Charles Millet, qui a été formé dans une école d’acrobates, dirige le cirque. Ils restent tout au plus trois semaines au même endroit, puis ils s’en vont jouer dans une autre ville. Pour les spectacles, ils sont souvent accompagnés par leurs amis comédiens et acrobates parisiens, qui viennent passer un jour ou deux dans la ville où toute la troupe est en déplacement pour quelques semaines. Les comédiens et les acrobates jouent « Le Tripot », un spectacle absolument hilarant !
*
Ce matin, je me suis réveillé, j’ai pris le bouquet de roses blanches que j’avais acheté le jour précédent, et je me suis rendu à la cathédrale. Je me suis agenouillé devant « Notre-Dame du Pilier » et j’y ai déposé les roses ainsi qu’un baiser.
*
Certains rêves se réalisent, même si nous les avons oubliés. Et nous avons tendance à oublier la plupart de ceux qui sont facilement réalisables… En effet, les rêves sont les fruits de nos rêveries, et la rêverie, pour exister en tant que telle, doit rencontrer un obstacle qui l’empêche de se réaliser. Dès lors que le rêve devient réalisable, il perd sa dimension de rêverie et cesse donc d’être un rêve. Il rejoint le monde des possibles, le monde du réel. Le temps que j’ai passé à Chartres est un rêve taillé dans la réalité ou une réalité taillée dans le rêve. Parfois, lorsque je me réveille, je crois qu’au-dessus de mon lit va apparaître la fenêtre par laquelle on aperçoit la cathédrale de Chartres.

 

Traduit par Aleksandra Bushinoska

Podcast lu à haute voix par Antoine Marneur


Professeur diplômée de langue et littérature françaises et espagnoles à l’université Sts Cyrille et Méthode, Aleksandra Bushinoska traduit actuellement du français en macédonien et d’espagnol en macédonien des livres d’enfants. Grande connaisseur de la littérature mondiale, à part la traduction, le théâtre représente aussi une de ses grandes passions. Elle était membre de deux troupes de théâtre qui ont réalisé trois pièces en français et en espagnol marquant un grand succès. Ces pièces ont été présentées pendant le festival international du théâtre « Unifest » à Skopje qui cette année aura sa quatrième éditions auprès de la faculté de Dramaturgie.

The Cathedral and the Circus

The Macedonian author Goce Smilevski dreamed of Chartres as a child, he tells us in his citybook The Cathedral and the Circus. Does the real Chartres do his fantasy justice? ‘Some dreams only come true when we forget them.’

 

Some dreams come true only when we forget them. And we forget most dreams once they become easily attainable. This is because dreams are created by fantasy, and fantasy, in order to exist, must face an obstacle in reality that prevents its fulfilment. When a dream becomes attainable, it is no longer fantastic, and thus it ceases to be a dream. It becomes a possibility, an achievable reality.
*
I’ve been dreaming of visiting Chartres for years. It was a teenager’s dream, since I was in high school when, through the works of Zbignew Herbert, Jacques Le Goff, Fulcanelli, Georges Duby, I became thoroughly familiar with the name of the city, as if I had once paced its streets. I had the feeling that I had once fallen asleep in the Notre-Dame de Chartres, and after waking had left the sacred place forever, and then Chartres too, but that my dream had gone on trembling in the Cathedral. That is how I felt it then. For me, back in those days, Chartres was a place I had never been to, and yet where one of my dreams remained forever.
*
I´ve been dreaming of visiting Chartres for years, but for a teenager from the Balkans at the beginning of the last decade of the twentieth century, it wasn’t so straightforward to realise such a dream. Actually, it was impossible for me to go to Chartres. To travel – for Europeans such a casual endeavour (back then much easier than it is even now) – was for us, the inhabitants of the part of the continent that later became known as South-East Europe, an impossible mission. For someone living in London or Berlin, a trip to Chartres was easily achievable, although I’m not sure how many other teenagers were dreaming of Chartres then, too. When I was growing up, not many had the dream to see a Cathedral. And perhaps I wanted to make this journey so much just because it was impossible. Yes, back then; at the start of the nineties, travelling was impossible for us. The country we had lived in until then, Yugoslavia, had fallen apart bloodily. For citizens of most of the new independent countries, including Macedonia, the European Union introduced special visa conditions that made it almost impossible to obtain a visa to enter a European country. Though the times during which the European Union kept us encaged with its visa conditions are over, still few Macedonians decide to travel abroad. But then that’s hardly surprising in a country with thirty-eight percent unemployment, making it the poorest country in Europe.
*
Some dreams come true only when we forget them. And we forget most dreams once they become easily attainable. For they stop being dreams arising from fantasy, and become part of reality.
I am not quite sure how I happened to forget about my dream of Chartres, just as it became achievable. My writings were being published all over the world, and I was being invited as a guest writer throughout Europe and the States; the visa regime had been rescinded, my stipends and fees had become sufficient to indulge some of my fantasies. Mind you, I had never really longed for expensive or luxurious things, it was just that before, even the not-luxurious had been beyond reach. And now that things were becoming attainable, I forgot much of what I used to long for. Perhaps some of those dreams burnt away in the fire of my imagination. And so it was, I don’t know how, that Chartres had become one of those faded dreams, melted into thin air. Perhaps it was because dreams exist only when there is fantasy and fantasy is possible only when there is an obstacle to its fulfilment. The dream named Chartres has now become easily achievable, so it could no longer be a dream. I forgot about Chartres, and yet, although forgotten, the Cathedral had remained inside my heart, just as my dream had remained inside the Cathedral. And then, when Frosina Stojkovska called to tell me that I had been invited by the deBuren organization to be a guest in Chartres as part of the citybooks project, I felt how my heart opened itself. It was as if I had returned to the realm of my dream again.
*
That first day of December seemed immensely long to me. I was exhausted - there are no direct flights from Skopje to Paris, and to get on the flight from Belgrade to Paris in time, you need to take a plane from Skopje to Belgrade first, early at dawn, and so you have to get up at night. For a whole decade now, I have had the bad habit of writing until the morning hours, and I cannot fall asleep until long after midnight, no matter how hard I try. And so it happened that after two hours of sleep I was flying from Skopje to Belgrade, and a few hours later, onwards to Paris. At the airport in Paris I was met by one of the Chartres citybooks project organizers, Thierry Plantegenet. He said it was best to arrive in Chartres at dusk - it’s the perfect moment to see the Cathedral for the first time. We had a few hours to spend in Paris. Thierry asked what I wanted to see in the City of Lights. Notre-Dame de Paris, I said. We walked around it slowly, as if we were part of a procession, part of some ritual. I had not expected to be there. Though it was my first visit to Paris, I thought we would go directly to Chartres. I wasn’t prepared for this encounter. We spent a long time walking around the Cathedral, and then Thierry suggested that we go inside.
“I am not ready for that”, I said.
For two decades I’ve been preparing to enter the Chartres Cathedral. Even when I had forgotten completely about its existence, and my dream to go inside had sunk deep into my subconscious, a part of my soul, the part that is awake even when I sleep, had been preparing for the encounter. But I wasn’t prepared to enter the Paris Cathedral. Besides, to enter this Cathedral first would have felt like cheating on my dream of the Chartres Cathedral.
*
We arrived in Chartres at dusk. The city, beautifully illuminated, glistens from afar. The Cathedral itself is the most conspicuous building when you’re nearing Chartres. Eyes half-shut and quite weary, I could barely delight in this first, distant encounter with the Cathedral. Thierry asked me if I wanted him to take me to the Cathedral, but I replied that I wanted to get some rest first and visit it later, when I’d be well rested. And so Thierry left me in front of the house I was staying in. It was an exquisite house, built in the nineteenth century on the Rue de Maunoury Street, number 26. As I was turning in to sleep, I stole a glance through the window above my bed – it opened onto the Cathedral campanile. I was so tired that the only thing I can never manage, regardless of how hard I try, now happened by itself – I fell asleep before midnight. I was asleep as soon as my head hit the pillow. And then, after some time, I’m not quite sure if it was two or five hours later, I woke up. It was still dark; I got up and gazed at the Cathedral through the window. There was something there, calling me over. I put my clothes on and headed for the Cathedral. Rue de Maunoury leads to Place des Epars. I saw that a circus tent was set right on the square. As I rounded the corner to the Cathedral, I glanced back at the circus tent one more time. There was a winter wind blowing. I can only describe the steps that took me to the Cathedral, and not the feeling that came forth from my old fantasy, which now, twenty years later, was becoming a reality. I remember going around the Cathedral and kissing its walls several times. I tried all of its entrances, but each one was closed. Only later, on my way back, did I spot a notice board announcing the opening times. Walking home, I couldn’t help but look back over my shoulder, again and again, to steal another last glance of the Cathedral. When I finally looked ahead, I had arrived at the circus tent.
*
To talk about the Cathedral itself, its stained glass, its history, its sculptures… Do I have the right to do so - me, a mere superficial explorer? May I talk about how I experienced this encounter, it being such a personal one? I can only share some of the notes I made along the way, collected in fragments.
*
There are people with their hands stretched out, waiting in front of the Cathedral entrances every day. Some people from Eastern Europe have this stereotype that all Westerns live in luxury and affluence. These outstretched hands exist only in a world where such stereotypes cannot exist. Among the coins, one can see the palm – those with the ability to read it could see its destiny as well, a destiny more abundant than any material opulence. As the shine of another coin covers a piece of the abundant destiny embossed in the palm, beggars give their blessing.
To the left of the Cathedral’s north entrance there are several blankets. There, wrapped in those blankets, the people that pray for money in front of the Cathedral spend these December nights, outside in the open air.
*
Tourists who come to Chartres often leave unvisited many parts of the city that deserve their attention. Every few days I visit the St Pierre church, where I am always by myself. Not once have I spotted another tourist there. The church had once been a Benedictine monastery. Its oldest preserved part is the campanile, built around the year 1000. I amble through the narrow streets, across the tiny bridges that have been standing there over the centuries, and I examine the water mills.
*
I meet the journalists in Café Serpente, which is next to the Cathedral. There, we record a video interview with Maxime Guillon; I tell Gaelle Liot how much Chartres means to me; Marianne Denis takes photos, and afterwards we discuss what we’ve read about Cathedrals and the Middle Ages in the works of Georges Duby and Jacques Le Goff.
*
There is a labyrinth on the Cathedral floor. Without doubt, it is seen as a symbol of all the challenges the soul encounters on its way to the Heavenly Jerusalem. However, the truth behind this labyrinth is different. Up until the eighteenth century there was a bronze plaque in the centre of the labyrinth on which were engraved Ariadne, Theseus and the Minotaur! The labyrinth in the centre of the Cathedral floor represents the link between Pagan and Christian traditions.
*
On the friezes near the Cathedral’s Royal Entrance, there are illustrations of the Prophets from the Old Testament, as well as of Jesus. But Aristotle and Pythagoras are there too. The stained glass windows depict parts of the Old and the New Testament, and yet the Zodiac signs are also presented there. Christianity, Judaism, antique mythology, astrology are all united here… Catholicism, known for its cruel dogmatism, especially in the Middle Ages, found its freedom here.
*
“Notre-Dame du Pilier” is a polychrome wooden statue from the 16th century. It sits upon a thirteenth-century column in the Cathedral. Because of the colour of the wood, the faces of Virgin Mary and Little Jesus, whom she holds in her arms, are black. The Virgin Mary’s clothes are not made of the same wood, but of real cloth. She wears an olive coloured dress. In 1855, a crown was placed on her head and a precious sceptre in her hand. When you encounter this Virgin Mary for the first time, she seems strangely foreign to the worshipper; the crown and the sceptre inspire repulsion. This uneasiness of the first encounter, the gap between the Virgin Mary and her worshipper, lasts only a few seconds. Thereafter, it feels as if her dark face drives off the shiny crown and sceptre. Crown and sceptre: symbols of the rulers that conquered, killed and subjugated, of those who reigned and humiliated. Crown and sceptre, so unbefitting of the Virgin Mary and the modesty of the wood her face is made of. But after those first seconds, the squalid glitter of the crown disappears, only the nobleness of the wood remains. Those who come to the Cathedral to pray see just this: her simple modesty, and it’s to her that they actually direct their prayers. She listens to them. She has been listening for centuries, even when one prays without a whisper, silently, in the mind, as it usually happens. If only all of those prayers aimed at the wood that Virgin Mary is made of had been written down, and if only all life stories related to those prayers had been written down… I am trying to finish this sentence with two “if onlys…” and I realize that I cannot do it. Infinity simply takes my breath away, it takes away my rationality.
*
I visit the Cathedral every morning and every evening, and I spend a couple of hours there, usually in front of Notre-Dame du Pilier. When you stand before her, prayers come along by themselves. I drown in these prayers, return to where I stand, and then sink into prayers again. Or the prayers rush towards me and sweep me along. In the moments between prayers, I watch other people like me come to pray here. I contemplate their faces, concerned (for those who come with a supplication) or delighted (for those who come to give thanks for a prayer since fulfilled). I also see faces overwhelmed by despair, the faces of those who have lost somebody, here in search of consolation, without any supplication or prayer. Or, if they do have either a supplication or a prayer, then it is only to request that the heavenly gates open for their loved ones – those faces that radiate the despair of loss seek nothing in this world for themselves except consolation; instead they seek something in the other world, for the ones that they have lost.
*
Very often I see some of the first generation immigrants from Africa praying in front of Notre-Dame du Pilier. Sometimes they come with their children or grandchildren, and sometimes alone.
It is clear that this Virgin Mary appears most familiar to them. And though they might not make the connection themselves, it is her (in particular her, not another) who gave birth to their Messiah; she is both their ancestor and the link with their polytheist ancestors. It is she, the Black Virgin Mary.
*
Once a black man stopped by the column and I thought that he was going to kiss it or fall on his knees as many do upon approach. Instead, he stretched his arms out, and placed them under the Virgin Mary’s dress. I thought of how high his arms may have reached at that moment – certainly above the Virgin Mary’s knees. He began to sway his hands fast while the Virgin’s dress swished like the skirt of a girl in run. The black man started patting the upper part of Her legs. It was his way of praying. I thought of his polytheistic ancestors who probably had a wooden icon that they worshipped as their god. No doubt they had carved his shape in wood and they used to pat it in prayer like this man. But the black man, descendent of several generations of Christians, had likely never heard of his iconic ancestor, or that it was made of wood, or that his people used to pray by patting the icon. Nonetheless, some vague memory passed on through a bloodline made him pray like this, patting the wood from which the Black Virgin Mary was made.
*
Cher and Honore are the people I most often see in Chartres, although they are from Paris. Cher’s parents are from Senegal, whereas Honore’s are from the Caribbean. They are both eighteen. Cher is a sprinter and participates in high school athletics competitions. Honore, on the other hand, goes to medical school and hopes to become a nurse one day. Cher and Honore’s faces are the same colour as the face of Notre-Dame du Pilier and the baby Jesus she holds in her lap.
*
I pass by the circus tent every day, and yet something prevents me from going inside.
*
The oldest preserved house in Chartres, known as Maison Romane, dates back from the twelfth century and is located on the Chantault street, number 29. On the tympanums over the upper-floor windows, there are several reliefs of acrobats, and two faces with peculiar expressions. They are believed to be representations of the Feast of Fools, celebrated on the first of January in the Middle Ages all over Europe, and especially in France. Back in those times, the feast was known as festum fatuorum, festum stultorum, festum hypodiaconorum or fête des fous. The celebration included many farcical elements and a number of acrobatic influences. The whole idea behind this feast was to deride the bureaucratic system of the Catholic Church. Somebody would dress up as the Pope or a Cardinal, while the rest of the festivalgoers would make fun of him. Only on that particular day, the Feast of Fools, could such mockery go unpunished. It is fascinating that such a thing was possible at a time when people could so easily lose their lives, when, even for the tiniest offence of a priest, one might end at the stake. This annual day of mockery was tolerated for a long time, until a theological council permanently banned the Feast of Fools. Later, the more moderately critical academic circles joined the clerical authority and by 1444, even the Paris University professors supported the ban on the Feast of Fools. Since then, acrobats and comedians have continued to perform, but no longer indulge in the mockery of Church bureaucracy. When I try to imagine the celebrations on the Feast of Fools, there is something about it that reminds me of a circus.
*
I didn’t enter the circus tent until my last night in Chartres. It belongs to a travelling circus named Compaignie du Bois Midi, which is composed of four permanent members while Millet Charles, an acrobatics school graduate, manages the company. They stay for three weeks in one place, and then they move on to another town. Often friends, Parisian comedians and acrobats, join them to perform in the town hosting the circus for a day or two. There are children in the audience, as well as eighty-year-old spectators. Comedians and acrobats perform the spectacle Le Tripot, taking our breath away while we laugh out loud.
*
When I woke in the morning, I took the bouquet of white roses I had bought the previous day, headed for the Cathedral, went to the Notre-Dame du Pilier, knelt down as I placed the roses before her and kissed the base of the column.
*
Some dreams come true only when we forget them. And we forget most dreams once they become easily attainable. This is because dreams are created by fantasy, and fantasy, in order to exist, must face an obstacle in reality that prevents its fulfilment. When a dream becomes attainable, it is no longer fantastic, and thus it ceases to be a dream. It becomes a possibility, an achievable reality. The time I spent in Chartres might have been a dream imprinted in reality, or reality imprinted in a dream. Now, when I wake up, I sometimes imagine there is the window above my bed that opens onto the Cathedral.

 

Translated from Macedonian by Marjan Gjorsheski

 

Podcast read by Jeremy Killick

 

Marjan Gjorsheski graduated in 2010 from the Faculty of Philology “Blaze Koneski” in Skopje from the Department of English Language and Literature with Spanish Language and Literature as a second subject. In July 2009 he assisted at the General Course of Spanish Language and Culture at the University Complutense of Madrid. Marjan Gjorsheski works as a an interpreter at seminars and workshops, and also as a translator of literary texts from Spanish and English to Macedonian and vice versa.