Besmet met Van Ostaijen

Lees hier de samenvatting van het onderzoek. EN & DE beneden.

Samenvatting  

In 2020 startte Vlaams-Nederlands huis deBuren met het project Besmette Stad, een multimediaal project waarin kunstenaars zich verhouden tot de coronapandemie en de bundel Bezette stad van Paul van Ostaijen. De impact van dit project is onderzocht binnen een stage vanuit de opleiding Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt Academie. De hoofdvraag luidde: wat heeft het project Besmette Stad teweeggebracht bij de deelnemende kunstenaars, curatoren en het publiek? Het onderzoek richtte zich op de doelstellingen van Besmette stad, de ervaringen van de curatoren, makers, publiek en de waardering voor het literaire erfgoed.

Het betreft een kwalitatief onderzoek uitgevoerd op basis van dertien interviews met makers, (gast)curatoren en een docent. De antwoorden zijn aangevuld met informatie uit interviews die gedurende het project met kunstenaars werden gedaan, zoals die tijdens de literaire marathon De 24u van Paul van Ostaijen. Ten slotte is er gebruikgemaakt van constructivistische erfgoedtheorieën, waarvan onder andere Dynamisch erfgoed van Willem Frijhof, om te kijken hoe erfgoed wordt benaderd en hoe er betekenis aan wordt gegeven.

In het project waren enkele kernwaarden sterk aanwezig, waaronder de heropleving van Paul van Ostaijen, en het bieden van kansen aan makers in een tijd waarin dit niet evident was. In het verlengde daarvan, werd het ook een inkomensproject voor makers. Uit de gesprekken met de curatoren en makers is ook naar voren gekomen dat het deze dingen heeft verwezenlijkt.

Het in de kijker zetten van Paul van Ostaijen is overgekomen bij makers en publiek. Door middel van educatieve insteken hebben deBuren en hun partnerorganisaties de kennis van Bezette stad en Van Ostaijens leven overgebracht op nieuwe generaties en omgevingen, waarvan het over de taalgrens gaan naar Duitsland een sterk onderdeel is geweest. Door dit project zijn ‘fakkeldragers’ verzameld die inspelen op de verspreiding van Paul van Ostaijen zijn werk. In Nederland en Duitsland moest er meer ingespeeld worden op die verspreiding, mede doordat hij binnen Nederland en Duitsland minder aanwezig is in het collectief geheugen. Dit lag anders in Vlaanderen, waar Van Ostaijen ook meer aanwezig is in de stedelijke en collectieve herinnering.

Wat dat laatste betreft, herinnering, heeft Besmette Stad ook zeker een rol gespeeld. Via dit project zijn makers en publiek in aanraking gekomen met Bezette stad. Mensen zijn zich (opnieuw) intiem gaan verhouden tot het literaire erfgoed, waardoor er een band met, en herinnering aan, is ontwikkeld. Tijdens dit proces zijn mensen kritisch geweest, maar ook verrast door zijn werk. In de interviews gaven de makers aan dat dit invloed had op hun waardering voor Van Ostaijen zijn gedichten. Waardering werd gecreëerd en soms ook versterkt. 

De conclusie is daarom ook dat het project een (her)waardering voor de bundel Bezette stad heeft gecreëerd. Omdat de makers vanuit hun eigen identiteit en omgeving zijn vertrokken, kunnen we ook stellen dat ze hebben bijgedragen aan een verrijking van het literaire erfgoed. Ze hebben het erfgoed als blauwdruk gebruikt om op door te borduren binnen hun eigen praktijk. We kunnen het project dus beschouwen als een eigentijdse voortzetting van Paul van Ostaijens werk, als basis voor verdere inspiratie en mogelijkheden.

Summary

In 2020 Flemish-Dutch organisation deBuren launched the project Besmette Stad (‘contaminated city’), a multimedial project in which artists relate to both the COVID-19 pandemic and the poetry collection Bezette stad (‘occupied city’) by Flemish poet Paul van Ostaijen (1896-1928). The impact of this project has been examined as part of an internship for Cultural Heritage studies at the Reinwardt Academy. The research focused on the Besmette stad’s objectives, the experiences of curators and artists, and the appreciation for literary heritage.

Thirteen interviews were conducted with artists, guest curators, and a teacher for this qualitative study. The responses were supplemented with information gathered from interviews conducted during the project with artists, such as during the literary marathon "De 24u van Paul van Ostaijen." Finally, constructivist heritage theories, Willem Frijhof's Dynamic heritage among others, were used to explore how heritage is approached and given meaning.

In the project, some key values were strongly present. Among them were the revival of Paul van Ostaijen, but also offering opportunities to artists in a time where that was not self-evident. Deriving from that mission, it also became an income project for creators. In conversations with the curators and artists, it has become clear that it has indeed achieved these things.

            Putting Paul van Ostaijen in the spotlight has been a success in the eyes of the aritsts and public. By means of educational approaches, deBuren and their partner organisations have transferred the knowledge of Bezette stad and the life of Van Ostaijen to new generations and areas, of which going over the language border to Germany has been a big part. Because of this project, ‘torchbearers’ have been created, who secure the spreading of Paul van Ostaijen’s work. These artists who could spread the message where essential, partly because he is less present in the collective memory of the Netherlands and Germany. This was not the case in Flanders, which is somewhere Van Ostaijen is already more present in urban and collective memory.

Considering that last aspect, memory, Besmette Stad definitely played its part. Through this project artists and members of the public have gotten into contact with Bezette stad. People have (again) started to relate intimately to the literary heritage, which created a bond and memory of it. During this process they were critical of his work, but also surprised by it. In the interviews the aritsts indicated this has had an influence on their appreciation for Van Ostaijen’s poems. Appreciation was created and sometimes deepened.

To conclude, the project has created (re)appreciation from the for the poetry collection Bezette stad. Because the artists started from their own identity and context, we can also say that they have contributed to an enrichment of the literary heritage. They have used the heritage work as a blueprint to keep on working within their own practice. Therefore, we can consider the project to be a contemporary continuation of the work by Paul van Ostaijen, a basis for further inspiration and possibilities.

Zusammenfassung

In dem multimedialen Projekt Besmette Stad (Befallene Stadt), welches 2020 von der flämisch-niederländischen Kulturorganisation deBuren ins Leben gerufen wurde, setzen sich Künstler:innen mit der Corona-Pandemie und Paul van Ostaijens Gedichtband Bezette stad (Besetzte Stadt) auseinander.

Die durch das Projekt hervorgerufene Resonanz wurde nun im Rahmen eines Praktikums für den Studiengang ‚Kulturelles Erbe‘ an der Reinwardt Akademie untersucht. Ausgehend von der Fragestellung, welche Wirkung Besmette stad auf die beteiligten Künstler:innen, Kurator:innen und Besucher:innen hatte, beschäftigte sich die Forschungsarbeit vor allem mit Zielsetzungen des Projekts, Erfahrungswerten von Mitwirkenden, sowie Bewusstsein und Wertschätzung des literarischen Erbes.

Im Rahmen dieser qualitativen Studie wurden zunächst dreizehn Interviews mit Künstler:innen, Gastkurator:innen und einer Lehrkraft durchgeführt und mit bereits vorhandenen Gesprächen aus dem Projektverlauf, wie beispielsweise denen vom Literaturmarathon De 24u van Paul van Ostaijen, ergänzt. Anschließend wurden unter Rückgriff auf konstruktivistischem Theorien wie u.a. Dynamisch erfgoed  von Willem Frijhofs mögliche Herangehensweisen und Bedeutungszuschreibungen im Umgang mit Kulturerbe innerhalb des Projekts in den Blick genommen.

Stark repräsentiert waren vor allem grundlegende Werte wie die Rückbesinnung auf Paul van Ostaijens Werk und Persona und die Eröffnung von Gestaltungsmöglichkeiten in einer Zeit, in der dies alles andere als selbstverständlich war. Ausgehend von diesem Vorhaben entwickelte sich Besmette stad somit auch zu einem erfolgreichen Förderprojekt für Kunstschaffende, wie aus Gesprächen mit beteiligten Kurator:innen und Künstler:innen hervorging.

Paul van Ostaijen ins Scheinwerferlicht zu rücken stieß bei sowohl Kunstschaffenden als auch Besucher:innen auf positiven Anklang. Mit Hilfe pädagogischer Herangehensweisen gelang es deBuren und seinen Partnerorganisationen einen Wissenstransfer über Bezette stad und das Leben von Paul van Ostaijen zu initiieren und damit neue Generationen und Gebiete, selbst über die Sprachgrenze hinaus in Deutschland, zu erreichen. Innerhalb des Projekts kam den Künstler:innen somit auch die Rolle von ‚Fackelträger:innen‘ zu, die die Nachricht verbreiteten und somit einen wesentlichen Beitrag zur Weitergabe von Paul von Ostaijens Werk leisteten. Denn anders als in Flandern, wo Van Ostaijen einen festen Platz im städtisch-kollektiven Gedächtnis einnimmt, ist er in den Niederlanden und Deutschland deutlich weniger bekannt.

Vor allem hinsichtlich dieses letzten Aspekts, der Erinnerung, kann Bezette stad eine Art Schlüsselrolle zugesprochen werden. Kunstschaffende und Besucher:innen kamen im Rahmen des Projekts in Berührung mit Besmette stad, woraufhin (erneut) persönliche Verbindungen geknüpft wurden und neue Erinnerungen entstanden. In Auseinandersetzung mit Van Ostaijen waren sie stets kritisch, nicht selten aber auch überrascht von seinen Arbeiten. So geht ebenfalls aus den Interviews hervor, wie dieser Prozess die Wertschätzung für Van Ostaijens Gedichten mitbestimmte, sie neu stiftete oder noch vertiefte.

Abschließend lässt sich daher festhalten, dass das Projekt Besmette stad einen großen Einfluss auf die Wiederaneignung und Neubewertung seines Erbes hatte. Indem Van Ostaijens Texte den Ausgangspunkt aller Arbeitsprozesse bildeten, persönliche Hintergründe und die eigene Identität der Künstler:innen jedoch maßgeblich ihre Perspektive prägten, trugen sie mit ihren Arbeiten zur Bereicherung des literarischen Erbes bei. Das Projekt Besmette stad versteht sich daher als eine zeitgenössische Fortsetzung von Paul van Ostaijens Arbeit, aber auch als Quelle für Inspiration, Ideen und neue Möglichkeiten.