Ik was er laatst, met een heel ander doel, maar toen ik na aankomst een kamer wilde bespreken, mocht ik het hotel niet zomaar in. Mijn bagage moest door een scanner en ik moest door een detectiepoortje. Terwijl ik over de oceaan vloog, bleek een of andere onverlaat een bom tot ontploffing te hebben gebracht in Pune, 150 km. van Bombay vandaan. Negen doden. Als dat hier was gebeurd zou er een ongekende staat van paniek en hysterie zijn uitgebroken, maar in Bombay ging het leven gewoon door. Op die detectiepoortjes na.
Maar voor de rest is het in Bombay net als in de steden van de lage landen. Als je van zuid naar noord moet, kun je rekenen op drie uren over een afstand van dertig kilometer. De ringweg werd verbreed, er werd zelfs een viaduct over zee aangelegd, wat een bizar gezicht is, maar de files werden er niet minder om. Er zijn domweg te veel mensen die elders willen wonen dan ze werken. En auto’s zijn idioot betaalbaar, de helft van wat ze in Europa kosten. Een taxirit van twintig minuten kost drie euro. Dan is de verleiding niet erg groot een bus of trein te nemen waarin je met je neus in de oksels van je medepassagiers zit.
Maar terug naar Verdonk en Wilders en de manier waarop zij naar de wereld kijken, anders gezegd: de onzinonderwerpen waarin zij grossieren. Op de voorpagina van de Bombay Times stonden foto’s van een man die iedereen hier kent: Shahrukh Khan. Hij is beroemder dan Brad Pitt, hij komt meer in de buurt van wereldiconen als Michael Jackson en Madonna.
Khan is een moslim, zoals de naam al zegt, maar gedurende zijn hele twintigjarige carrière, in alle voorgaande 65 films, speelde hij hindoejongens. Tot zijn 66ste film, en 66, zeggen moslims (als we Salman Rushdie in zijn Middernachtskinderen tenminste mogen geloven), is nogal een ongeluksgetal. 666 is veel erger, maar niettemin.
Laat Sharukh Khan in zijn 66ste film een moslim spelen. Notabene met als titel My Name is Khan. Het gaat over een licht autistische moslim in Amerika, die na de aanslagen van 11 september ineens te maken krijgt met pesterijen en hatelijkheden, vooral op luchthavens: omdat hij bij de detectiepoortjes de neiging heeft om korangebeden te prevelen wordt hij iedere keer uit de rij gehaald en langdurig ondervraagd, waardoor hij altijd zijn vlucht mist. In zijn vrij beperkte wijsheid besluit hij de president van Amerika op te zoeken, te voet, om hem te vertellen dat hij weliswaar Khan heet, maar dat hij geen terrorist is. Het is een grappig gegeven waarmee je een doldwaze roadmovie kunt maken en toch mislukt de film totaal. Tja, 66, niet waar. Maar daar gaat het niet om. Het gaat erom dat hij een moslim speelt, die opkomt voor de rechten van moslims. Dat vindt de Shiv Sena niet kunnen.
Shiv Sena is geen echte politieke partij in India, wat Wikipedia ook beweert. Het is een beweging rond een man in Bombay die het niet helemaal op een rijtje heeft en die Bal Thackeray heet. In algemeen Indiase termen is het een splinterbeweging, maar vanwege zijn hindoe-extremisme heeft hij een onevenredig grote invloed op de Indiase politiek. Hij beschikt namelijk over knokploegen, of zoals Wilders ze noemt: stadscommando’s, die Wilders in Almere wil inzetten om de orde te handhaven.
Als iets Thackeray niet zint, stuurt hij een paar bussen vol woeste mannen met lange stokken er op af om een en ander te regelen. Een paar jaar terug bedacht hij dat Valentijnsdag on-Indiaas was. Het zou jongeren aanzetten tot liefde en andere waanideeën. Dus verbood hij de viering op 14 februari. En om zijn besluit kracht bij te zetten stuurde hij zijn mannetjes naar drie of vier boekwinkels waar ze valentijnskaarten in de etalage hadden gehangen. Men wachtte op de cameraploegen van de nieuwsdiensten, en toen die er waren, werden de ruiten ingeslagen en de eigenaren naar buiten gesleurd en afgetuigd. Je weet niet of je er om moet lachen of huilen, maar we kunnen ons in Nederland beter op zulke taferelen voorbereiden.
Shiv Sena speelde nu hoog spel: de aanval was gericht op Shahrukh Khan, maar Khan is niet zomaar een willekeurige heilige als Valentijn, hij is God zelve. Bal Thackeray’s Shiv Sena versus de miljoenen fans van Shahrukh Khan, hoe zou dat aflopen? De politie deed wat verwacht werd: alle bioscopen kregen bewaking. Van treurig uitziende magere mannen weliswaar, in uniformen die te vaak gewassen waren en geweren die er niet uitzagen alsof ze nog vuurkracht bezaten, maar de slag kon beginnen.
Niet zo snel: het anti-islamisme is een mediaspel, dus nam men een paar dagen de belangrijkste journaaluitzendingen in beslag. Had Shahrukh Khan een verklaring voor de boosheid van Bal Thackeray? ‘Nee,’ zei hij vanuit Berlijn, waar hij met zijn film op het filmfestival was. Maar het waren toch moslims die de aanslagen in Bombay pleegden in november vorig jaar, met meer dan honderd doden? En het was toch een moslimterreurgroep die de aanslag in Pune had opgeëist?
‘De film,’ zei Shahrukh Khan, nu licht geïrriteerd, ‘ontkent het moslimterrorisme niet. Dat wordt scherp veroordeeld. Het gaat in deze film alleen om de overgrote meerderheid van moslims die niets met de terreuraanslagen te maken hebben.’ Dus u vertegenwoordigt de meerderheid van moslims? Kreeg je dat weer.
Thackeray lachte in zijn vuistje. Hij had het eerder opgenomen tegen de regerende coalitie, tegen de heersende Gandhi-familie van de Congress-partij en de partijleider Sonia Gandhi, die hij steevast aanduidt als ‘die Italiaanse vrouw’, omdat deze weduwe van de vermoorde Rajiv Gandhi in Italie werd geboren - maar dat was een peulenschil. Dit was pas het echte werk: als de bioscopen leeg bleven, had hij een onvoorstelbare overwinning geboekt. Anderzijds: iedere fan die de dreiging van Shiv Sena trotseerde en de film ging zien, was een vrijheidsstrijder.
Het leuke aan lieden als Thackeray, Wilders of Verdonk is dat ze altijd zo inventief onderwerpen weten te vinden die ineens hele grote zaken weergeven. Verdonk nam het op voor Sinterklaas, omdat ‘men’ dat feest zou willen afschaffen. Wilders wil hoofddoeken verbieden, omdat ze vrouwonvriendelijk zijn. Valentijn, Sinterklaas, hoofddoeken, het is een glijdende schaal van onzin. Maar Shahrukh Khan, dat is menens.
Zal ik het eindresultaat verklappen? De film My Name is Khan ging op 12 februari in Bombay in première, in uitverkochte zalen. Het enige wat Bal Thackeray had weten te voorkomen was de komst van Shahrukh Khan op de rode loper. Hij bleef in Berlijn, maar wat Thackeray betreft was dat een kleine maar belangrijke overwinning.
Anil Ramdas presenteerde in het najaar van 2010 het VPRO-programma ZOZ. Eerder presenteerde hij voor dezelfde omroep het mediakritische programma Het Blauwe Licht. Hij was correspondent voor NRC Handelsblad. Zijn boek, Paramaribo, de vrolijkste stad in de jungle, verscheen in 2009. Anil Ramdas reflecteerde op vraag van deBuren maandelijks op diversiteit, politiek en media.